Wratten: symptomen, oorzaken & behandeling

Wratten zijn kleine, verheven huidgezwelletjes die ontstaan door een infectie met het humaan papillomavirus, kortweg HPV genoemd. Dit virus behoort tot een grote familie met meer dan honderd verschillende types, waarvan sommige wratten op de huid veroorzaken en andere betrokken zijn bij aandoeningen van slijmvliezen. Het is belangrijk te weten dat de HPV-types die huidwratten veroorzaken, andere zijn dan die welke genitale wratten of baarmoederhalskanker veroorzaken.

Het virus dringt de huid binnen via kleine wondjes of beschadigingen die je vaak niet eens opmerkt. Eenmaal in de huid zorgt het virus ervoor dat de huidcellen zich sneller delen en ophopen, wat resulteert in de karakteristieke verheven wrat. Het proces verloopt geleidelijk en het kan weken tot maanden duren voordat een wrat zichtbaar wordt na de initiële besmetting.

Wratten zijn niet gevaarlijk en altijd goedaardig, maar ze kunnen wel hinderlijk zijn. Ze kunnen pijn doen, vooral als ze op drukpunten zitten zoals de voetzolen. Ook kunnen ze cosmetisch storend zijn, vooral wanneer ze zichtbaar zijn in het gezicht of op de handen. De aanwezigheid van wratten kan sociale ongemakken veroorzaken, hoewel er eigenlijk geen reden is om je te schamen voor deze zeer voorkomende aandoening.

Het virus overleeft goed in vochtige, warme omgevingen zoals zwembaden, douches en sportkleedkamers. Dit verklaart waarom wratten op de voeten zo vaak voorkomen en waarom ze gemakkelijk verspreid kunnen worden in deze omgevingen. Natte handdoeken en gymmatjes kunnen ook als overdrachtsmiddel dienen.

Niet iedereen die in contact komt met het HPV-virus, ontwikkelt wratten. Je immuunsysteem speelt een belangrijke rol in de weerstand tegen het virus. Mensen met een verminderde afweer, bijvoorbeeld door aids, chemotherapie of medicijnen die het immuunsysteem onderdrukken, zijn gevoeliger voor wratten en hebben er vaak meer en hardnekkigere.

Het ontstaan van wratten begint met de overdracht van het HPV-virus van persoon tot persoon of via besmette oppervlakken. Dit gebeurt vooral gemakkelijk als je zelf kleine wondjes of beschadigingen aan de huid hebt.

Het virus kan korte tijd overleven op handdoeken, vloeren van kleedkamers, zwembadranden en sportmatten. Daarom wordt vaak aangeraden om in zwembaden en gemeenschappelijke douches slippers te dragen, hoewel dit de verspreiding niet volledig kan voorkomen. Delen van handdoeken, schoenen of sokken met iemand die wratten heeft, verhoogt het besmettingsrisico.

Na besmetting dringt het virus de huid binnen en infecteert het de bovenste laag huidcellen. Het virus zorgt ervoor dat deze cellen zich ongecontroleerd gaan delen. Dit leidt tot een ophoping van huidcellen op één plek, wat resulteert in de verheven wrat die je van buitenaf kunt zien. Dit proces gebeurt langzaam en het kan enkele weken tot maanden duren voordat een wrat zichtbaar wordt.

Zodra je één wrat hebt, kun je jezelf ook opnieuw infecteren door de wrat aan te raken en daarna een ander deel van je lichaam aan te raken. Dit heet auto-inoculatie. Vooral krabben of peuteren aan wratten verhoogt dit risico, omdat je daarmee kleine wondjes maakt waarlangs het virus gemakkelijk kan binnendringen. Dit verklaart waarom wratten vaak in groepjes voorkomen.

Je immuunsysteem speelt een cruciale rol in hoe wratten zich ontwikkelen. Bij de meeste mensen bouwt het lichaam na verloop van tijd afweerstoffen op tegen het virus. Dit is de reden waarom de meeste wratten na enkele jaren spontaan verdwijnen. Bij kinderen en jongeren is het immuunsysteem nog bezig zich te ontwikkelen, wat verklaart waarom wratten in deze leeftijdsgroep zo vaak voorkomen. Volwassenen hebben meestal al afweerstoffen opgebouwd en krijgen daarom minder vaak wratten.

Bepaalde factoren maken je gevoeliger voor het ontwikkelen van wratten. Regelmatig zwemmen, vooral als je daarna niet goed je voeten droogt, verhoogt het risico. Mensen die met hun beroep veel in contact komen met vlees, zoals slagers, hebben een verhoogd risico op wratten aan de handen. Ook beschadigde huid, bijvoorbeeld door eczeem of regelmatig nagelbijten, biedt het virus meer ingangspunten.

Wratten kunnen er heel verschillend uitzien afhankelijk van het type en de locatie op het lichaam. Het herkennen van de verschillende soorten helpt om de juiste aanpak te kiezen en om wratten te onderscheiden van andere huidaandoeningen die er soms op kunnen lijken.

Klassieke wratten, ook wel gewone wratten of verrucae vulgares genoemd, zijn de meest voorkomende vorm. Ze zijn rond of ovaal met een ruw, oneffen oppervlak dat vaak wordt vergeleken met een bloemkool. De kleur varieert van huidskleurig tot lichtbruin of grijsachtig. Deze wratten voelen hard aan bij aanraking en hebben vaak kleine zwarte puntjes in het midden, wat eigenlijk kleine bloedvaatjes zijn. Ze komen vooral voor op handen, vingers, ellebogen, knieën en rond de nagels.

Voetzoolwratten, verrucae plantares genoemd, zitten op de voetzolen en gedragen zich anders dan andere wratten. Door de druk van je lichaamsgewicht groeien ze naar binnen in plaats van naar buiten. Ze worden vaak bedekt met een dikke laag eelt, waardoor ze kunnen lijken op een likdoorn. Het onderscheid is belangrijk omdat de behandeling verschilt. Voetzoolwratten onderbreken de huidlijnen, terwijl een likdoorn de huidlijnen volgt. Als je het eelt voorzichtig verwijdert, zie je bij een wrat kleine zwarte puntjes, wat bij een likdoorn niet het geval is.

Voetzoolwratten kunnen pijnlijk zijn, vooral wanneer ze precies op een drukpunt zitten waar je op loopt. De pijn wordt erger bij lopen of staan en kan soms zo hinderlijk zijn dat je gaat mank lopen. Sommige mensen hebben echter helemaal geen pijn, vooral als de wrat aan de zijkant van de voet zit waar minder druk op komt.

Platte wratten, verrucae planae, zijn klein, vlak en glad in vergelijking met gewone wratten. Ze zijn vaak nauwelijks verheven en hebben een gladder oppervlak. Deze wratten komen vaak in grote aantallen voor en verschijnen meestal in het gezicht, op het voorhoofd, of op de handen. Bij kinderen komen ze ook geregeld voor op de knieën. Ze zijn huidskleurig tot lichtbruin en worden vooral als cosmetisch storend ervaren.

Draadvormige wratten, verrucae filiformes, zijn lange, smalle uitsteeksels die vooral voorkomen in het gezicht, rond de mond, neus of oogleden. Ze lijken op een klein huidlintje dat omhoog steekt. Deze vorm is minder gebruikelijk maar kan hinderlijk zijn door de locatie.

Als je probeert een wrat weg te snijden of te krabben, ontstaan er kleine puntbloedinkjes. Dit komt doordat er kleine bloedvaatjes in de wrat zitten. Dit is een kenmerkend teken dat helpt om wratten te onderscheiden van eelt of huidverkleuring.

Wratten kunnen in principe overal op de huid voorkomen waar het HPV-virus binnenkomt, maar bepaalde locaties zijn veel gebruikelijker dan andere. Het patroon, hangt samen met hoe het virus wordt overgedragen en welke delen van de huid het meest worden blootgesteld aan besmetting.

De handen zijn een veel voorkomende locatie. Dit komt doordat we onze handen voortdurend gebruiken om dingen aan te raken, waardoor ze vaak in contact komen met het virus. Wratten op de handen zitten vooral op de vingers, de rug van de hand en rond de nagels. Bij kinderen zie je ze ook vaak op de knokkels. Mensen die nagelbijten of aan de nagelriemen peuteren, krijgen vaker wratten in dit gebied omdat ze constant kleine wondjes maken.

De voeten zijn het tweede meest voorkomende gebied, vooral de voetzolen. Deze voetzoolwratten lopen mensen vaak op in zwembaden, gemeenschappelijke douches en kleedkamers waar het virus goed overleeft op de natte vloeren. De wratten zitten meestal op de voetballen, onder de tenen of op de hielen waar de meeste druk komt bij lopen. Soms verschijnen ze tussen de tenen waar het vaak vochtig is.

De knieën en ellebogen zijn ook plekken waar je regelmatig wratten ziet, vooral bij kinderen. Dit komt doordat kinderen vaak op hun knieën spelen en hun ellebogen op tafels of andere oppervlakken laten rusten. Deze gebieden hebben ook vaak kleine schaafwondjes door vallen of stoten, wat ingangspunten biedt voor het virus.

Het gezicht is een minder voorkomende maar wel opvallende locatie voor wratten. Hier verschijnen vooral platte wratten of draadvormige wratten. Ze kunnen voorkomen op het voorhoofd, de wangen, rond de neus en op de kin. Bij mannen komen ze ook voor in de baard, waar ze kunnen worden verspreid door scheren. Wratten in het gezicht worden vooral als cosmetisch storend ervaren.

Genitale wratten vormen een aparte categorie en verschijnen op en rond de geslachtsorganen. Deze worden veroorzaakt door andere types HPV dan gewone huidwratten en worden seksueel overgedragen. Ze komen voor rond de penis, vagina, anus en in het schaambeen gebied. Deze wratten zijn roze-rood tot grijswit en staan meestal in groepjes. 

Wratten kunnen ook op ongewone plaatsen verschijnen zoals op de lippen, in de mond, of zelfs op de oogleden. Deze locaties zijn zeldzamer maar kunnen extra hinderlijk zijn. Wratten verspreiden zich vaak over het lichaam als je aan een bestaande wrat krabt en daarna een ander lichaamsdeel aanraakt, vooral als daar ook kleine wondjes zijn.

De behandeling van wratten vergt geduld omdat ze vaak hardnekkig zijn. Het belangrijkste om te weten is dat de meeste wratten vanzelf kunnen verdwijnen binnen twee jaar. Ongeveer zestig procent van de wratten geneest spontaan doordat je lichaam afweerstoffen opbouwt tegen het virus. Daarom is afwachten vaak een valide optie, vooral bij kinderen en als de wrat geen klachten geeft.

Behandeling is vooral zinvol voor wratten die hinderlijk zijn, pijn doen, zich snel uitbreiden, of op opvallende plekken zitten zoals in het gezicht. Voor de behandeling van gewone wratten op handen en voeten zijn verschillende opties beschikbaar die je zelf kunt proberen of die de arts kan toepassen.

Zelfbehandeling met vrij verkrijgbare middelen uit de apotheek is een eerste stap. Producten op basis van salicylzuur en melkzuur zijn het meest effectief. Deze stoffen laten de huid afschilferen, waardoor de wrat geleidelijk verdwijnt. Je brengt het middel dagelijks aan met een penseeltje of pen, alleen op de wrat zelf en niet op de gezonde huid eromheen. Voor gebruik kun je de wrat het beste eerst weken in warm water en voorzichtig dood huidweefsel wegvijlen met een puimsteen of vijltje. Zorg er dan wel voor dat je de vijl of puimsteen grondig reinigt en ontsmet achteraf, om verdere verspreiding te voorkomen.

Deze behandeling vraagt discipline omdat je het dagelijks moet herhalen gedurende zes tot twaalf weken. De gezonde huid rondom de wrat kun je beschermen door er vaseline op te smeren voor je het bijtend middel aanbrengt. Het is normaal dat de huid wit wordt en afschilfert. Als de huid te geïrriteerd raakt, moet je de behandeling enkele dagen onderbreken.

Bevriezen met vloeibare stikstof, ook wel cryotherapie genoemd, is een behandeling die je huisarts of dermatoloog kan uitvoeren. Met een spray of wattenstaafje wordt vloeibare stikstof aangebracht die een temperatuur heeft van -196  graden Celcius. Dit doet de wrat afsterven door de cellen te bevriezen. De behandeling is wel pijnlijk en er ontstaat een blaar die na enkele dagen opengaat. Meestal zijn drie tot zes sessies nodig met tussenpozen van twee tot drie weken.

In de apotheek zijn ook vriessprays verkrijgbaar voor thuisgebruik, maar deze bereiken alleen een temperatuur van min vijftig graden Celcius. Dit is vaak onvoldoende voor een goed resultaat en daarom werken deze producten minder goed dan professionele cryotherapie. Ze kunnen wel helpen bij kleine, oppervlakkige wratten.

Voor hardnekkige wratten die niet reageren op andere behandelingen, zijn er verdere opties. Laserbehandeling kan nuttig zijn, vooral voor platte wratten in het gezicht of voor wratten die resistent zijn aan andere methoden. Dit is echter pijnlijk, vrij duur en laat soms littekens achter. Chirurgisch wegsnijden van wratten geeft geen betere resultaten dan bevriezen en laat ook littekens na, daarom wordt dit zelden gedaan.

Bij genitale wratten is de aanpak anders. Ook deze genezen vaak vanzelf, maar als behandeling nodig is, kan de arts een speciaal middel lokaal aanbrengen, ze bevriezen, of wegsnijden. Het virus blijft echter aanwezig in de huid, waardoor genitale wratten vaak terugkomen.

De Vlaamse overheid biedt een HPV-vaccin gratis aan aan alle meisjes en jongens in het eerste jaar secundair onderwijs in Vlaanderen en aan alle meisjes en jongens van dezelfde leeftijd in het buitengewoon onderwijs. Deze vaccinatie is in eerste instantie bedoeld als preventie tegen o.a. baarmoederhalskanker. Maar aangezien hiervoor momenteel het Gardasil 9® vaccin wordt gebruikt, biedt het ook extra bescherming tegen genitale wratten. Het veroorzaakt geen directe bescherming tegen gewone hand- en voetwratten, maar soms zien we door zogenaamde kruisimmuniteit wel verbetering optreden.

Er bestaan veel misverstanden en volkswijsheden over wratten die niet effectief zijn of zelfs schadelijk kunnen zijn. Het is goed om te weten wat niet werkt, zodat je geen tijd verliest aan nutteloze methoden en geen schade aanricht aan je huid.

Zelf wratten wegsnijden met een mes of schaar is gevaarlijk en helpt niet. Je maakt hiermee wondjes waardoor het virus zich juist verder kan verspreiden. Ook kun je jezelf bezeren en infecties veroorzaken. De wrat zal bovendien terugkomen omdat het virus dieper in de huid zit dan het zichtbare deel dat je wegsnijdt.

Wratten wegbranden met bijvoorbeeld een hete naald of sigaret is zeer af te raden. Dit veroorzaakt brandwonden en littekens zonder dat de wrat verdwijnt. Het virus overleeft de behandeling omdat het dieper in de huid zit. Professionele verbranding zoals vroeger werd toegepast, wordt tegenwoordig ook niet meer gedaan vanwege het risico op littekens.

Wratten behandelen met middelen die niet specifiek voor wratten bedoeld zijn, zoals bleekmiddel of andere bijtende huishoudelijke producten, is gevaarlijk. Dit kan ernstige huidbeschadiging en chemische brandwonden veroorzaken. Gebruik alleen producten die specifiek voor het behandelen van wratten zijn gemaakt.

Het vermijden van zwembaden heeft geen zin. Hoewel wratten vaak worden opgelopen in zwembaden, is het risico zo laag dat het geen reden is om niet te zwemmen. Bovendien kun je je evengoed besmetten op andere plekken. Het dragen van slippers in gemeenschappelijke ruimtes helpt wel een beetje, maar voorkomt besmetting niet volledig.

Geen hand geven aan iemand met wratten is onnodig en sociaal onhandig. De kans op overdracht via een handdruk is klein en dit soort gedrag kan mensen met wratten onnodig stigmatiseren. Gewoon je handen wassen na contact is voldoende.

Wratten negeren in de hoop dat ze vanzelf verdwijnen werkt vaak wel, maar niet altijd. Hoewel veel wratten inderdaad spontaan genezen, kan dit twee jaar of langer duren. In de tussentijd kunnen ze zich uitbreiden of verspreiden naar andere lichaamsdelen. Ook kunnen ze hinderlijk of pijnlijk zijn, wat de levenskwaliteit beïnvloedt. Bij mensen met verminderde weerstand (door ziekte of medicatie) is de kans op spontaan herstel veel kleiner en is vrijwel altijd een actieve behandeling wenselijk.

Zijn wratten besmettelijk?

Ja, wratten zijn besmettelijk maar de overdracht is niet zo gemakkelijk als vaak wordt gedacht. Je hebt meestal direct huidcontact nodig met een wrat, en het virus moet een ingangspoortje vinden via een klein wondje of beschadiging. Niet iedereen die in contact komt met het virus, ontwikkelt ook wratten omdat het immuunsysteem ze helpt opruimen of onderdrukken .

Kunnen wratten terugkomen na behandeling?

Ja, wratten kunnen terugkomen omdat de behandeling alleen het zichtbare deel van de wrat weghaalt maar niet altijd alle virusdeeltjes diep in de huid verwijdert. Ook kun je opnieuw besmet worden met het virus. Het risico op terugkeer is vooral groot bij genitale wratten. Bij gewone wratten komt terugkeer minder vaak voor, vooral als je lichaam afweerstoffen heeft gevormd.

Moet ik wratten altijd laten behandelen?

Nee, behandelen is niet altijd nodig. De meeste wratten verdwijnen vanzelf binnen twee jaar doordat je lichaam afweerstoffen opbouwt. Behandeling is vooral zinvol als de wrat hinderlijk is, pijn doet, zich snel uitbreidt, of op een opvallende plek zit. Bij kinderen wordt vaak gekozen voor afwachten tenzij er goede redenen zijn om te behandelen.

Waarom krijgen kinderen vaker wratten dan volwassenen?

Kinderen hebben vaker wratten omdat hun immuunsysteem nog geen afweerstoffen heeft opgebouwd tegen de verschillende HPV-types die wratten veroorzaken. Volwassenen zijn in hun jeugd vaak al in contact geweest met deze virussen en hebben immuniteit ontwikkeld. Daarom krijgen zij minder vaak wratten. Bovendien hebben kinderen vaak meer direct huidcontact met elkaar tijdens het spelen.

Kan ik naar het zwembad met een wrat?

Je mag naar het zwembad met een wrat, Het risico op overdracht in zwembaden is beperkt en het sluiten van zwembaden of mensen weigeren vanwege wratten is niet nodig. Let wel op goede hygiëne, draag slippers in gemeenschappelijke ruimtes, en gebruik je eigen handdoek.

Helpt het HPV-vaccin tegen wratten?

Het HPV-vaccin dat wordt gegeven aan jongeren beschermt vooral tegen de types HPV die genitale wratten en baarmoederhalskanker veroorzaken. Het beschermt niet tegen de types die gewone huidwratten veroorzaken. Soms zien we door kruisimmuniteit wel indirect verbetering optreden van hand- en voetwratten. Grote studies ontbreken nog om dit effect te onderzoeken en bevestigen. 

Kunnen wratten kwaadaardig worden?

Nee, gewone wratten blijven altijd goedaardig en kunnen niet veranderen in huidkanker. Wel is het belangrijk om zeker te zijn dat het daadwerkelijk een wrat is en geen ander huidletsel. Als je twijfelt over de diagnose, of als een vermeende wrat snel groeit, verandert van kleur, bloedt of er anders uitziet dan een normale wrat, laat het dan nakijken door je huisarts.

1. Gezondheidenwetenschap.be: Wratten
2. www.ebpnet.be
3. Thuisarts.nl: Wratten
4. Laatjevaccineren.be: HPV-vaccinatie