Acne: Symptomen, Oorzaken & Behandeling

Acne vulgaris, kortweg acne genoemd, is de medische term voor puistjes. Het is een ontstekingsaandoening van de huidporiën en talgklieren die vooral voorkomt op het gezicht, de rug, schouders en borst: gebieden waar veel talgklieren zitten.

Een gezonde huid produceert talg, een natuurlijke olie die je huid soepel houdt en beschermt tegen uitdroging. Deze talg wordt aangemaakt door talgklieren die diep in de huid zitten en komt via haarzakjes en poriën naar buiten. Bij acne gaan verschillende dingen mis: de poriën raken verstopt door overtollige talg en afgestorven huidcellen, waardoor de talg zich ophoopt onder de huid.

Deze ophoping vormt mee-eters, ook wel comedonen genoemd. Er zijn twee soorten: witte mee-eters (gesloten comedonen) waarbij de porie volledig verstopt is, en zwarte mee-eters (open comedonen) waar de bovenkant van de verstopping door oxidatie zwart verkleurt. Wanneer bacteriën zich in deze verstopte poriën gaan vermenigvuldigen, ontstaat er een ontsteking die leidt tot rode, gezwollen puistjes.

De aandoening begint typisch tijdens de puberteit door hormonale veranderingen. Bij sommige jongeren blijft het beperkt tot een paar mee-eters, terwijl anderen te maken krijgen met uitgebreide, ernstige acne die niet alleen fysiek maar ook psychisch belastend kan zijn. Ook volwassenen, vooral vrouwen, kunnen acne ontwikkelen of blijven houden na hun twintigste levensjaar.

Het ontstaan van acne is een complex proces waarin verschillende factoren een rol spelen. Het begrijpen van deze oorzaken helpt om de aandoening beter te behandelen en te voorkomen.

Hormonale veranderingen

De belangrijkste oorzaak van acne zijn hormonen, specifiek androgenen. Deze hormonen worden in grotere hoeveelheden aangemaakt tijdens de puberteit, zowel bij jongens als bij meisjes. Androgenen stimuleren de talgklieren om meer talg te produceren. Deze overproductie leidt tot verstopte poriën en vormt de basis voor acne.

Bij vrouwen kunnen hormonale schommelingen tijdens de menstruatiecyclus, zwangerschap of door het gebruik van bepaalde anticonceptiemiddelen acne veroorzaken of verergeren. Dit verklaart waarom sommige vrouwen rond hun menstruatie meer last hebben van puistjes, of waarom acne kan ontstaan bij het veranderen van anticonceptie.

Verhoogde talgproductie

Bij mensen met acne produceren de talgklieren te veel talg. Deze overtollige olie maakt het gemakkelijker voor poriën om verstopt te raken, vooral wanneer dit gecombineerd wordt met een ophoping van afgestorven huidcellen die normaal gesproken afvallen maar nu in de poriën blijven steken.

Bacteriële besmetting

In verstopte poriën creëren de talg en huidcellen een ideale voedingsbodem voor bacteriën, met name de Cutibacterium acnes (voorheen Propionibacterium acnes). Deze bacteriën leven normaal gesproken onschuldig op de huid, maar wanneer ze zich vermenigvuldigen in verstopte poriën, veroorzaken ze ontstekingen. Je immuunsysteem reageert op deze bacteriën, wat leidt tot rode, gezwollen en pijnlijke puistjes.

Uitwendige factoren

Sommige vormen van acne ontstaan of verergeren door uitwendige factoren. Contact met bepaalde cosmetica, vooral vette of olieachtige producten, kan de poriën verstoppen. Dit wordt cosmetica-acne genoemd. Ook mechanische wrijving en druk op de huid, bijvoorbeeld door een helm, strakke kraag of het vaak aanraken van je gezicht, kunnen acne veroorzaken of verergeren.

Bepaalde geneesmiddelen kunnen ook acne uitlokken of verergeren. Corticosteroïden (zoals prednison) zijn een bekend voorbeeld. Als je medicatie gebruikt en acne ontwikkelt, bespreek dit dan met je arts.

Wat acne niet veroorzaakt

Er zijn veel misverstanden over de oorzaken van acne. Het is belangrijk om te weten dat acne niet wordt veroorzaakt door het eten van vet voedsel, chocolade of snoep. Ook hygiëne, transpiratie, roken, stress of spanningen hebben geen direct verband met het ontstaan van acne, hoewel stress wel bestaande acne kan verergeren. Acne is geen infectieziekte en is dus helemaal niet besmettelijk.

Acne kan er heel verschillend uitzien, van milde mee-eters tot ernstige, pijnlijke ontstekingen. Het herkennen van de verschillende vormen helpt bij het kiezen van de juiste behandeling.

Mee-eters (comedonen)

Het meest kenmerkende teken van acne zijn mee-eters. Gesloten mee-eters verschijnen als kleine witte of huidskleurige bultjes onder de huid. Open mee-eters hebben een zwart puntje aan de bovenkant, wat niet door vuil komt maar door oxidatie van de talg en huidcellen die met lucht in contact komen.

Ontstoken puistjes

Wanneer mee-eters ontstoken raken, ontwikkelen ze zich tot rode, gezwollen bultjes (papels). Als er ook pus in zit, worden het pustels, herkenbaar aan een geel of wit kopje. Deze ontstoken puistjes kunnen pijnlijk zijn en gevoelig aanvoelen bij aanraking.

Ernstige vormen

Bij ernstiger acne kunnen zich grotere, diepere ontstekingen ontwikkelen. Noduli zijn grote, harde, pijnlijke bultjes diep in de huid. Cysten zijn met pus gevulde holtes die nog dieper zitten en erg pijnlijk kunnen zijn. Deze ernstige vormen hebben een groter risico op het achterlaten van littekens.

Littekens en verkleuring

Na het genezen van acne kunnen er littekens achterblijven, vooral als de puistjes ernstig waren of als er veel aan gekrabd of geknepen is. Er zijn verschillende soorten littekens: ingedeukte littekens (atrofische littekens) waar de huid naar binnen getrokken lijkt, en verhoogde littekens (hypertrofische littekens) waar te veel littekenweefsel is gevormd.

Ook kunnen er na het genezen donkere of rode vlekken overblijven, wat postinflammatoire hyperpigmentatie wordt genoemd. Bij mensen met een donkere huidskleur zijn deze vlekken vaak opvallender en kunnen ze lang zichtbaar blijven, hoewel ze meestal na enkele maanden tot jaren vervagen.

Acne verschijnt op plaatsen waar veel talgklieren zitten. Door te weten waar acne typisch voorkomt, kun je de aandoening beter herkennen en behandelen.

Gezicht

Het gezicht is de meest voorkomende locatie voor acne. Hier komen puistjes vooral voor op het voorhoofd, de neus en de kin (de zogenaamde T-zone), maar ook op de wangen en de kaaklijn. Bij vrouwen komt acne op volwassen leeftijd vaak voor rond de mond en langs de kaaklijn, wat meestal samenhangt met hormonale schommelingen.

Rug, schouders en borst

Na het gezicht zijn de rug, schouders en borst de meest voorkomende plekken voor acne. Deze gebieden hebben ook veel talgklieren. Acne op de rug kan bijzonder lastig zijn omdat het moeilijker te behandelen is en vaak erger wordt door wrijving van kleding, rugzakken of sportuitrusting.

Minder voorkomende locaties

Soms komt acne ook voor op de nek, bovenarmen of billen, hoewel dit minder gebruikelijk is. De ernst en locatie van acne kunnen variëren per persoon en kunnen ook veranderen in de loop van de tijd.

De behandeling van acne hangt af van de ernst en het type acne. Het doel is niet alleen om bestaande puistjes te behandelen, maar ook om nieuwe uitbraken te voorkomen en littekens te vermijden.

Lokale behandeling voor milde acne

Bij milde acne met vooral mee-eters volstaat meestal lokale behandeling. Was je gezicht dagelijks met water en een milde reiniger of antibacteriële zeep. Vermijd agressieve scrubben of wassen, want dit irriteert de huid en maakt acne erger.

Na het reinigen kun je verschillende lokale middelen gebruiken. Benzoylperoxide in gel of crème vorm (3 tot 10%) helpt om mee-eters los te maken en heeft een licht antibacterieel effect. Begin met een lage concentratie omdat het in het begin irritatie kan veroorzaken. Spoel het product na een paar uur weg totdat je huid eraan gewend is. Let op: benzoylperoxide kan haar, textiel en metaal verkleuren, dus wees voorzichtig met handdoeken, kleding, sieraden en je bril.

Retinoïden zoals tretinoïne of adapaleen zorgen ervoor dat de huid afschilfert, waardoor talg gemakkelijker naar buiten kan en nieuwe mee-eters worden voorkomen. Deze middelen kunnen ook irritatie veroorzaken, dus bouw het gebruik geleidelijk op. Vermijd intensief zonlicht en zonnebanken tijdens het gebruik.

Bij milde tot matige acne werken combinatieproducten vaak het beste, omdat ze verschillende oorzaken van acne tegelijk aanpakken.

Behandeling voor matige tot ernstige acne

Als lokale behandeling na twee tot drie maanden onvoldoende resultaat geeft, kan je arts overstappen op medicatie voor inwendig gebruik. Dit wordt altijd gecombineerd met lokale behandeling voor het beste resultaat.

Antibiotica in tabletvorm, zoals doxycycline, lymecycline of minocycline, helpen om de bacteriële component van acne te bestrijden en verminderen ontstekingen. Deze middelen neem je gedurende enkele maanden. Mogelijke bijwerkingen zijn maag- en darmklachten en verhoogde gevoeligheid voor zonlicht, vooral bij doxycycline.

Voor vrouwen kan een hormonale behandeling met de anticonceptiepil effectief zijn. Pillen met oestrogeen en progestageen kunnen de talgproductie verminderen en leiden vaak tot duidelijke verbetering van de acne.

Behandeling voor ernstige acne

Isotretinoïne is een zeer effectief middel tegen ernstige acne die niet reageert op andere behandelingen. Het is een stof die verwant is aan vitamine A en onderdrukt de talgproductie krachtig. Vanwege mogelijke bijwerkingen is dit middel alleen op recept verkrijgbaar en vereist het zorgvuldige medische begeleiding.

De meest voorkomende bijwerkingen zijn droge lippen, een droog neusslijmvlies, droge ogen en algemene huiddroogheid. Tijdens de behandeling zijn regelmatige bloedcontroles nodig omdat isotretinoïne de leverenzymen en vetten in het bloed kan verhogen.

Zeer belangrijk: isotretinoïne mag absoluut niet gebruikt worden tijdens de zwangerschap omdat het ernstige aangeboren afwijkingen kan veroorzaken. Vrouwen moeten voor aanvang van de behandeling een zwangerschap uitsluiten en tijdens en tot een maand na het stoppen zeer betrouwbare anticonceptie gebruiken.

Bij ernstige acne of bij het risico op littekens verwijst je huisarts je door naar een dermatoloog voor gespecialiseerde behandeling.

Behandeling van littekens

Voor mensen die al littekens hebben door acne, zijn er verschillende behandelopties beschikbaar via een dermatoloog, zoals lasertherapie, chemische peelings of vulmiddelen. Vroege behandeling van acne is de beste manier om littekens te voorkomen.

Er circuleren veel mythes over acne en behandelingen die niet effectief zijn. Het is belangrijk om te weten wat niet helpt, zodat je geen tijd en moeite verspilt.

Overmatig wassen helpt niet

Een veelvoorkomend misverstand is dat acne door vuil komt en dat je het kunt wegwassen. Te vaak wassen, scrubben of gebruik van agressieve reinigingsmiddelen irriteert de huid juist en kan acne verergeren. De huid produceert dan als reactie nog meer talg, wat het probleem verergert. Eén tot twee keer per dag zacht reinigen is voldoende.

Uitknijpen verspreidt bacteriën

Het uitknijpen van puistjes is verleidelijk maar wordt sterk afgeraden. Knijpen kan de ontsteking dieper in de huid duwen, infecties veroorzaken en het risico op littekens verhogen. Alleen open mee-eters met een zwart puntje kun je eventueel voorzichtig uitdrukken met de zijkant van je vingers (niet met je nagels) of een speciaal comedonen lepeltje, na het wassen van je huid.

Zonnebank is geen oplossing

Hoewel zonlicht tijdelijk de ontsteking kan onderdrukken, komt de acne daarna vaak heviger terug. Zonnebanken worden afgeraden omdat ze de huid beschadigen en het risico op huidkanker verhogen, zonder langdurig effect op acne.

Dieet en acne

Het oude idee dat chocolade, vette snacks of bepaalde voedingsmiddelen acne veroorzaken is niet wetenschappelijk bewezen. Voor de overgrote meerderheid van mensen heeft voeding geen invloed op acne. Alleen in zeldzame gevallen kan een specifieke voedselallergie of intolerantie acne beïnvloeden.

Tandpasta op puistjes

Een populaire thuisremedy is het aanbrengen van tandpasta op puistjes. Dit wordt sterk afgeraden omdat tandpasta huidirritatie en allergische reacties kan veroorzaken. Gebruik alleen producten die bedoeld zijn voor acnebehandeling.

Is acne besmettelijk?

Nee, acne is absoluut niet besmettelijk. Je kunt het niet overdragen aan anderen door aanraking of door het delen van handdoeken of kussens. Acne ontstaat door een combinatie van hormonale factoren, overproductie van talg en bacteriën die normaal op de huid leven. Het is geen infectieziekte.

Hoe lang duurt het voordat acne overgaat?

Dit is voor iedereen verschillend. Bij jongeren gaat acne vaak vanzelf over na de puberteit, meestal rond het 25e levensjaar. Met behandeling kun je binnen twee tot drie maanden verbetering zien, maar volledige genezing kan langer duren. Sommige mensen hebben maanden tot jaren behandeling nodig. Geduld en consistentie in de behandeling zijn belangrijk.

Kan je acne voorkomen?

Je kunt de hormonale aanleg voor acne niet veranderen, maar je kunt wel maatregelen nemen om uitbraken te verminderen. Gebruik milde, niet-comedogene huidverzorgingsproducten die de poriën niet verstoppen. Vermijd het aanraken van je gezicht met ongewassen handen. Verwijder make-up altijd voor het slapen gaan. Was je gezicht na het sporten om zweet en vuil te verwijderen. Deze gewoontes kunnen helpen om acne onder controle te houden.

Wanneer moet je naar de arts?

Ga naar je huisarts als je acne niet verbetert met vrij verkrijgbare producten, als je ernstige of pijnlijke puistjes ontwikkelt, als je veel last hebt van littekens, of als acne je zelfvertrouwen en levenskwaliteit beïnvloedt. Ook als je denkt dat medicatie je acne veroorzaakt of verergert, is het belangrijk om dit met je arts te bespreken. Vroege behandeling voorkomt ernstigere problemen en littekens.

Komt acne terug na behandeling?

Acne kan terugkomen na het stoppen van de behandeling, vooral als de onderliggende oorzaak (zoals hormonale factoren) nog aanwezig is. Sommige mensen hebben onderhoudbehandeling nodig om acne onder controle te houden. Na een kuur met isotretinoïne blijft de verbetering bij veel mensen lang bestaan, hoewel sommigen na jaren een mildere vorm van acne kunnen krijgen die met lokale behandeling goed te behandelen is.

Beïnvloedt acne alleen jongeren?

Hoewel acne het meest voorkomt bij tieners en jongvolwassenen, kunnen ook volwassenen ermee te maken krijgen. Ongeveer één op de vijf vrouwen heeft last van persisterende of nieuwe acne op volwassen leeftijd, vaak gerelateerd aan hormonale schommelingen. Bij mannen komt acne op volwassen leeftijd minder vaak voor. Volwassen acne wordt op dezelfde manier behandeld als jeugdacne.

1. www.ebpnet.be
2. NHG-Standaard Acne
3. Thuisarts.nl: Acne
4. CM.be: Acne
5. Gezondheid en Wetenschap