Atopisch Eczeem bij Kinderen: Symptomen, Oorzaken & Behandeling

Atopisch eczeem, ook wel constitutioneel eczeem genoemd, is een langdurige ontstekingsaandoening van de huid die zich kenmerkt door intense jeuk, roodheid en droogheid. Het is niet besmettelijk en kan niet overgedragen worden aan anderen.

De aandoening kan op elke leeftijd beginnen, maar komt vooral voor bij jonge kinderen. Vaak verschijnen de eerste tekenen al in de eerste levensmaanden, meestal tussen de drie en zes maanden oud. Sommige baby's ontwikkelen het pas later in de kindertijd.

Het woord 'atopisch' verwijst naar een erfelijke aanleg voor het ontwikkelen van allergische aandoeningen. Kinderen met atopisch eczeem hebben vaak ook andere atopische aandoeningen in de familie, zoals astma, hooikoorts of voedselallergie. Deze aandoeningen komen vaak samen voor bij dezelfde persoon of binnen één gezin.

Bij atopisch eczeem werkt de huidbarrière van je kind niet optimaal. Een gezonde huid vormt een beschermlaag die vocht vasthoudt en schadelijke stoffen buitenhoudt. Bij kinderen met atopisch eczeem is deze barrière verzwakt, waardoor de huid sneller uitdroogt en gevoeliger is voor prikkels. Dit verklaart waarom de huid van je kind zo hevig reageert op dingen die andere kinderen niet merken.

Het is belangrijk voor ouders om te weten dat atopisch eczeem niets te maken heeft met slechte verzorging of hygiëne. Het is een aandoening die voorkomt uit de genetische aanleg van je kind en hoe zijn of haar huid en immuunsysteem functioneren.

De precieze oorzaak van atopisch eczeem is nog niet volledig bekend, maar we weten wel dat verschillende factoren samenkomen bij het ontstaan en verergeren van de aandoening.

Erfelijke aanleg

De belangrijkste factor is erfelijkheid. Als één of beide ouders atopisch eczeem, astma of hooikoorts hebben of hadden, is de kans veel groter dat je kind ook atopisch eczeem ontwikkelt. Bij kinderen waarbij beide ouders een atopische aandoening hebben, is het risico het hoogst. Deze genetische aanleg zorgt ervoor dat de huid anders reageert en dat het immuunsysteem overgevoelig is.

Verstoorde huidbarrière

Bij kinderen met atopisch eczeem produceert de huid onvoldoende lipiden (vetten) en vochtbindende stoffen. Hierdoor kan de buitenste laag van de huid zijn beschermende functie niet goed uitoefenen. Vocht verdampt sneller, de huid droogt uit en allergenen en irriterende stoffen kunnen gemakkelijker binnendringen. Dit maakt de huid extra gevoelig en kwetsbaar.

Immuunsysteem

Het immuunsysteem van je kind speelt een belangrijke rol bij atopisch eczeem. Bij kinderen met deze aandoening reageert het afweersysteem te heftig op bepaalde prikkels, wat leidt tot ontstekingsreacties in de huid. Deze ontstekingen veroorzaken de typische rode, gezwollen en jeukende plekken die zo kenmerkend zijn voor eczeem.

Uitlokkende factoren

Atopisch eczeem verloopt in opstoten, waarbij periodes van ernstige klachten worden afgewisseld met rustigere periodes. Verschillende factoren kunnen zo'n opstoot uitlokken bij je kind.

Huidirritatie is een veelvoorkomende trigger. Zweten, krabben, ruwe kleding (vooral wol), en frequent wassen met zeep en water kunnen de symptomen verergeren. De huid droogt hierdoor verder uit en raakt meer beschadigd. Dit is vooral een probleem bij jonge kinderen die nog niet begrijpen waarom ze niet moeten krabben.

Stress en emoties kunnen ook een rol spelen, zelfs bij jonge kinderen. Spanning, angst of grote veranderingen in het leven van je kind kunnen een opstoot veroorzaken of verergeren. Het is vaak een vicieuze cirkel: het eczeem veroorzaakt stress en ongemak, en die stress maakt het eczeem weer erger.

Bij sommige kinderen spelen allergische reacties een rol. Allergieën voor huisstofmijt, huisdieren, bepaalde voedingsmiddelen of pollen kunnen bij gevoelige kinderen het eczeem verergeren. Het is echter belangrijk om te weten dat niet elk kind met atopisch eczeem ook allergieën heeft.

Klimaat en seizoenen beïnvloeden ook het eczeem. Veel kinderen hebben meer last in de winter, wanneer de lucht droger is door verwarming en het koud is buiten. De zomer kan zowel positieve als negatieve effecten hebben: zonlicht kan helend werken, maar zweten bij warm weer maakt het eczeem juist erger.

Het belangrijkste en meest hinderlijke symptoom van atopisch eczeem bij kinderen is een chronische, jeukende huiduitslag. Deze jeuk kan zo intens zijn dat het de slaap van je kind verstoort en zijn of haar gedrag beïnvloedt. Kleine kinderen kunnen prikkelbaar en huilend worden door de constante jeuk.

Uiterlijke kenmerken

De huiduitslag kan er verschillend uitzien, afhankelijk van de leeftijd van je kind en de fase van het eczeem. Vaak zie je rode vlekken op een droge, schilferige huid. De huid kan ruw en verdikt aanvoelen, vooral op plekken waar al lang eczeem zit. Bij jonge kinderen zie je soms kleine blaasjes of bultjes waar vocht uit kan komen, wat nattend eczeem wordt genoemd. Dit vocht droogt na verloop van tijd op en vormt korstjes.

Door het voortdurende krabben ontstaan er vaak krabwonden en beschadigingen aan de huid. Deze wondjes kunnen geïnfecteerd raken met bacteriën, wat je kunt herkennen aan etteren en geelachtige korsten. Het is belangrijk om deze infecties snel te behandelen om verdere complicaties te voorkomen.

Leeftijdsgebonden verschillen

Hoe atopisch eczeem eruitziet, verschilt per leeftijd. Bij baby's en peuters jonger dan één jaar komt het eczeem vaak voor in het gezicht, vooral op de wangen en de kin. Ook de hoofdhuid kan aangedaan zijn. De uitslag kan nattend zijn met korstvorming.

Bij oudere kinderen (vanaf ongeveer twee jaar) verschuift het eczeem meestal naar de plooien van het lichaam: de binnenkant van de ellebogen, achter de knieën, en op de polsen en enkels. Ook de handen kunnen aangedaan zijn. De huid is bij deze leeftijd vaak meer droog en verdikt dan nattend.

Verschil in huidskleur

Bij kinderen met een lichtere huidskleur is het eczeem vaak felrood van kleur. Bij kinderen met een donkere huidskleur kan het eczeem er paars, donkerbruin of grijs uitzien. Ook kunnen donkere of juist lichtere vlekken ontstaan na het genezen, hoewel deze meestal na verloop van tijd vervagen. Het is belangrijk dat ouders weten dat eczeem er bij elk kind anders uit kan zien.

Impact op het kind en het gezin

De voortdurende jeuk, slapeloosheid en zichtbare huidproblemen kunnen een zware tol eisen van zowel je kind als het hele gezin. Kinderen kunnen zich schamen voor hun uiterlijk, vooral als ze ouder worden. Slaaptekort door nachtelijke jeuk beïnvloedt het gedrag, de concentratie op school en de stemming van je kind. Ook jij als ouder kunt moe en gestrest raken door de zorg voor een kind met eczeem.

Atopisch eczeem verschijnt op specifieke plaatsen op het lichaam, afhankelijk van de leeftijd van je kind. Door te weten waar het eczeem typisch voorkomt, kun je het beter herkennen en behandelen.

Bij baby's

Bij baby's en zeer jonge kinderen komt atopisch eczeem vooral voor in het gezicht, met name op de wangen, het voorhoofd en de kin. Ook de hoofdhuid kan aangedaan zijn. De buitenkant van de armpjes en beentjes kan ook eczeem vertonen. De luierzone blijft meestal gespaard, wat helpt om eczeem te onderscheiden van andere huidaandoeningen.

Bij oudere kinderen

Naarmate kinderen ouder worden, verandert de locatie van het eczeem. Bij peuters en oudere kinderen komt het voornamelijk voor in de huidplooien: de binnenkant van de ellebogen, de knieholtes, de polsen en enkels. Ook de hals, vooral in de plooien, wordt vaak aangedaan. De handen en voeten kunnen ook eczeem vertonen, vooral bij kinderen die veel met water en zeep in contact komen.

Verspreiding over het lichaam

In ernstige gevallen kan het eczeem over grote delen van het lichaam voorkomen. De uitslag is vaak symmetrisch, wat betekent dat dezelfde plekken aan beide kanten van het lichaam zijn aangedaan. Bij sommige kinderen blijft het eczeem beperkt tot een paar plaatsen, terwijl anderen uitgebreide eczeem over hun hele lichaam kunnen hebben.

De romp, dijen en andere lichaamsdelen kunnen ook aangedaan zijn, hoewel dit minder gebruikelijk is. Elk kind is anders, en de locatie en ernst van het eczeem kunnen veranderen in de loop van de tijd.

Het belangrijkste om te weten is dat atopisch eczeem een chronische aandoening is die niet volledig te genezen valt. De behandeling richt zich daarom op twee hoofddoelen: het goed verzorgen van de huid van je kind om de barrièrefunctie te herstellen, en het behandelen van opstoten om de symptomen te verlichten.

Dagelijkse huidverzorging

De basis van elke behandeling is het dagelijks hydrateren van de huid van je kind, ook wanneer er geen actief eczeem is. Hydraterende crèmes, zalven, lotions en badoliën helpen de huid vochtig te houden en versterken de huidbarrière. Je kunt deze producten zo vaak gebruiken als nodig, meerdere keren per dag als de huid van je kind daar baat bij heeft.

Het beste moment om te hydrateren is direct na het baden, wanneer de huid nog vochtig is. Dep de huid van je kind voorzichtig droog en breng dan meteen het hydraterende product aan. Zalf is vaak effectiever dan crème bij zeer droge huid, omdat zalf meer vet bevat en minder snel verdampt.

Kies bij voorkeur voor hypoallergene producten zonder parfum, kleurstoffen en bewaarmiddelen. Deze stoffen kunnen de gevoelige huid van je kind extra irriteren. Veel apothekers kunnen ook hydraterende crèmes op maat maken, vaak op basis van cetomacrogol of ureum. Een duur product is niet per se beter dan een eenvoudige basiscrème.

Voor jonge kinderen en hun ouders zijn er speciale 'smeerschooltjes' beschikbaar waar jullie leren hoe je de huid van je kind het beste kunt verzorgen en smeren. Vraag je arts of zorgverlener naar mogelijkheden in jouw regio.

Behandeling van opstoten

Wanneer je kind een opstoot heeft, schrijft de arts meestal cortisonecrèmes of zalven voor. Cortisone is een krachtige ontstekingsremmer die helpt om roodheid, zwelling en jeuk te verminderen. Er bestaan verschillende sterktes cortisone, en de arts kiest de juiste sterkte afhankelijk van de leeftijd van je kind, de ernst van het eczeem en de plek op het lichaam waar het zit.

Bij jonge kinderen kiest de arts voor mildere cortisonebe reidingen dan bij oudere kinderen. Gezichtshuid krijgt altijd een mildere behandeling dan de huid op armen of benen. Het is belangrijk om cortisoneproducten precies te gebruiken zoals de arts heeft voorgeschreven. Sommige kinderen moeten af en toe preventief een lage dosis cortisonecrème gebruiken om nieuwe opstoten te voorkomen.

Ouders zijn soms bezorgd over het gebruik van cortisone bij hun kind. Het is belangrijk om te weten dat de moderne cortisonecrèmes voor kinderen veilig zijn wanneer ze correct gebruikt worden volgens voorschrift. De voordelen van het behandelen van het eczeem wegen ruimschoots op tegen de kleine risico's van correct cortisongebruik.

Aanvullende behandelingen

Als het eczeem van je kind niet goed reageert op de standaardbehandeling, kan de huisarts je doorverwijzen naar een dermatoloog (huidarts). Deze specialist kan andere behandelingen overwegen.

Bij matige of ernstige vormen kan de dermatoloog kiezen voor een crème die inwerkt op het immuunsysteem. Deze crèmes stimuleren de positieve elementen van het afweersysteem en remmen de negatieve elementen af. Tijdens het gebruik van deze middelen moet je oppassen met blootstelling van de huid aan zonlicht.

In zeer ernstige gevallen kan ook lichttherapie (fototherapie) een optie zijn, hoewel dit minder gebruikelijk is bij jonge kinderen.

Voedingssupplementen worden soms aangeprezen voor eczeem, maar wetenschappelijk onderzoek toont aan dat deze doorgaans geen significante verbetering geven van de klachten bij kinderen.

Behandelduur en verwachtingen

De duur van behandeling varieert sterk per kind. Sommige kinderen hebben met goede huidverzorging en occasioneel wat cortisoncrème voldoende controle over hun symptomen. Anderen hebben intensievere, langdurige behandeling nodig.

Het goede nieuws is dat bij veel kinderen het eczeem verbetert naarmate ze ouder worden. Bij de meeste kinderen nemen de klachten af na de puberteit, hoewel ongeveer de helft ook op volwassen leeftijd nog enige vorm van eczeem kan houden. Het is een kwestie van geduld, consistentie en het vinden van wat voor je kind het beste werkt.

Er bestaan veel misverstanden en mythes over atopisch eczeem bij kinderen. Het is belangrijk om te weten wat niet effectief is, zodat je geen tijd en geld verspilt aan nutteloze behandelingen.

Het gaat niet vanzelf over zonder verzorging

Hoewel het waar is dat veel kinderen minder last krijgen van eczeem naarmate ze ouder worden, betekent dit niet dat je niets hoeft te doen. Zonder goede huidverzorging en behandeling zal het eczeem niet verbeteren en kan het zelfs verergeren, met meer kans op infecties en littekens. Actieve verzorging en behandeling zijn essentieel.

Dieet is meestal niet de oplossing

Een veelvoorkomend misverstand is dat een speciaal dieet of het vermijden van bepaalde voedingsmiddelen het eczeem zal genezen. Voor de meeste kinderen met atopisch eczeem speelt voeding geen rol. Alleen bij een bewezen voedselallergie (door een allergietest vastgesteld) kan het vermijden van dat specifieke voedingsmiddel helpen, maar dit komt slechts bij een kleine groep voor.

Restrictieve diëten zonder medische indicatie kunnen schadelijk zijn voor de groei en ontwikkeling van je kind en leiden tot tekorten aan belangrijke voedingsstoffen. Sluit nooit zomaar belangrijke voedingsgroepen uit het dieet van je kind zonder medisch advies.

Te veel wassen verergert het eczeem

Hoewel hygiëne belangrijk is, kan te vaak baden of douchen het eczeem van je kind juist erger maken. Dagelijks baden met warm water en veel zeep droogt de huid uit en verzwakt de huidbarrière verder. Beperk baden tot twee tot drie keer per week met lauw water, gebruik zo weinig mogelijk zeep en voeg badolie toe aan het water. Hydrateer de huid altijd direct na het baden.

Alternatieve behandelingen zonder bewijs

Er worden veel alternatieve behandelingen aangeprezen voor kindereczeem, van speciale crèmes tot homeopathie en voedingssupplementen. De meeste van deze behandelingen hebben geen wetenschappelijk bewijs van effectiviteit. Sommige kunnen zelfs schadelijk zijn of allergische reacties veroorzaken bij de gevoelige huid van je kind. Bespreek altijd met de arts voordat je nieuwe behandelingen uitprobeert.

Kleding en wasmiddelen zijn meestal niet de hoofdoorzaak

Hoewel ruwe kleding en bepaalde wasmiddelen het eczeem kunnen irriteren, zijn ze zelden de hoofdoorzaak. Het vervangen van al je wasmiddelen en kleding lost het probleem meestal niet op. Wel is het verstandig om ruwe wol en synthetische stoffen te vermijden en zachte, ademende katoenen kleding te kiezen. Was nieuwe kleding voor het eerste dragen om overtollige chemicaliën te verwijderen.

Is atopisch eczeem besmettelijk?

Nee, atopisch eczeem is absoluut niet besmettelijk. Je kind kan het niet overdragen aan andere kinderen door aanraking, het delen van speelgoed of andere vormen van contact. Het is een aandoening die voorkomt uit de genetische aanleg van je kind en hoe zijn of haar huid en immuunsysteem functioneren. Zelfs wanneer het eczeem geïnfecteerd raakt met bacteriën, blijft de onderliggende aandoening niet overdraagbaar.

Zal mijn kind hier altijd last van blijven houden?

De meeste kinderen met atopisch eczeem ervaren verbetering naarmate ze ouder worden. Bij veel kinderen nemen de klachten af tijdens de puberteit. Ongeveer de helft van de kinderen met eczeem heeft als volwassene weinig tot geen last meer. De andere helft kan in mindere of meerdere mate klachten houden. Het is moeilijk te voorspellen hoe het bij jouw kind zal verlopen, maar met goede verzorging en behandeling kunnen de klachten meestal goed onder controle gehouden worden.

Kan mijn kind normale activiteiten doen zoals zwemmen en sporten?

Ja, je kind kan in principe alle normale activiteiten doen. Zwemmen kan zelfs goed zijn, maar spoel je kind wel goed af na het zwemmen in chloorhoudend water en breng daarna direct een hydraterende crème aan. Bij sporten is het belangrijk om na afloop snel te douchen en te hydrateren, omdat zweet het eczeem kan irriteren. Laat het eczeem je kind niet beperken in sociale activiteiten, dit is belangrijk voor zijn of haar ontwikkeling.

Wanneer moet ik naar de huisarts?

Ga naar de huisarts als je voor het eerst symptomen van eczeem ziet bij je kind en niet zeker weet wat het is. Bezoek de arts ook wanneer het bekende eczeem plots erger wordt, niet reageert op de gebruikelijke behandeling, tekenen van infectie vertoont zoals etteren of gele korsten, of wanneer de jeuk zo erg is dat het de slaap en het gedrag van je kind ernstig beïnvloedt. Als het eczeem je kind emotioneel zwaar valt of als je als ouder overweldigd raakt, is het ook belangrijk om dit met de arts te bespreken.

Helpt het om een huisdier weg te doen?

Dit is een moeilijke vraag die veel gezinnen worstelen. Alleen als er een bewezen allergie is voor het specifieke huisdier (vastgesteld door allergietesten) en als het eczeem duidelijk verergert door contact met het dier, kan het weggeven van het huisdier overwogen worden. Voor de meeste kinderen met eczeem is dit echter niet nodig. Bespreek dit altijd eerst grondig met de arts voordat je zo'n ingrijpende beslissing neemt, want het weggeven van een geliefde huisdier kan emotioneel zwaar zijn voor je kind.

Wat kan ik doen tegen de jeuk van mijn kind?

Jeuk is vaak het moeilijkste aspect van eczeem, vooral bij jonge kinderen die niet begrijpen waarom ze niet mogen krabben. Houd de nagels van je kind kort geknipt om schade door krabben te beperken. Bij baby's kun je dunne katoenen wantjes gebruiken tijdens de slaap. Zorg voor een koele slaapkamer, want warmte verergert de jeuk. Afleiding kan ook helpen: probeer je kind bezig te houden met activiteiten die de aandacht afleiden van de jeuk. De arts kan ook jeukstillende medicatie voorschrijven als de jeuk extreem is.

1. www.ebpnet.be
2. Eczema. BMJ Best Practice. Aug 2024
3. Thuisarts.nl: Mijn kind heeft eczeem
4. Eczemanet
5. Gezondheid en Wetenschap