Chalazion en Hordeolum (strontje): symptomen, oorzaken & behandeling

Een hordeolum is een acute ontsteking van een van de vele kleine talgkliertjes die zich in de rand van of in het ooglid zelf bevinden. Deze kliertjes produceren normaal een olieachtige substantie die helpt je oog soepel te houden en te beschermen. Wanneer zo'n kliertje geïnfecteerd raakt door bacteriën, ontstaat er een pijnlijke zwelling. De meest voorkomende boosdoener is de Staphylococcus aureus, een bacterie die normaal op je huid leeft zonder problemen te veroorzaken. Onder bepaalde omstandigheden kan deze bacterie echter een kliertje binnendringen en daar een infectie veroorzaken.

Het woord hordeolum klinkt misschien onbekend, maar je kent het waarschijnlijk wel onder één van de vele volksnamen. In Vlaanderen en Nederland wordt het vaak een strontje genoemd, maar ook padzeiker, padschijter, wijnoog, kwijn, kween of pisoog zijn termen die gebruikt worden. Volgens het volksgeloof zou je het krijgen als je je behoefte doet in het paadje naast de kerk, maar daar is natuurlijk geen woord van waar. Het zijn gewoon bacteriën die de oorzaak zijn

Een chalazion ontstaat op een andere manier, hoewel het uitgangspunt hetzelfde is: een talgkliertje in je ooglid. Bij een chalazion raakt het afvoerkanaal van het kliertje verstopt. De talg die normaal via dit kanaaltje naar buiten komt, blijft daardoor opgesloten in het kliertje. Wanneer er te veel talg ophoopt, kan de klier barsten en komt de inhoud in het omliggende weefsel terecht. Je lichaam reageert hierop door ontstekingscellen te sturen, wat leidt tot de vorming van een stevig, hard knobbeltje: een vetgranuloompje. Dit noemen we een chalazion of gerstekorrel.

Interessant is dat een chalazion en een hordeolum in elkaar kunnen overgaan. Een chalazion kan geïnfecteerd raken en dan veranderen in een hordeolum met pus. Omgekeerd kan een hordeolum na het leeglopen achterblijven als een chalazion. Hetzijn dus nauw verwante aandoeningen die op het het eerste zicht op mekaar lijken maar een ander ontstaan hebben.

Voor België hebben we geen precieze cijfers, maar in Nederland krijgen ongeveer vijf op de duizend mensen per jaar te maken met een chalazion of hordeolum. Ze komen vaker voor bij kinderen en jongvolwassenen, hoewel mensen van elke leeftijd ze kunnen ontwikkelen. Beide aandoeningen hebben de vervelende eigenschap dat ze vaak terugkeren, soms op dezelfde plaats maar ook in een ander ooglid.

‍

Het ontstaan van een hordeolum begint met het binnendringen van bacteriën in een talgklier. Je ooglidranden bevatten tientallen kleine kliertjes die allemaal een opening hebben naar de buitenkant. Normaal gesproken houden je natuurlijke afweer en de continue afvoer van talg bacteriën buiten de deur. Maar soms lukt dat niet.

De Staphylococcus aureus bacterie is een opportunist die constant aanwezig is op je huid, wachtend op een kans. Wanneer een klieropening tijdelijk verstopt raakt, bijvoorbeeld door een huidschilfer of stof na het klussen, of wanneer de klier geïrriteerd is, kan de bacterie naar binnen glippen. Eenmaal binnen vindt ze een ideale omgeving: warm, vochtig en vol voedingsstoffen. De bacterie vermenigvuldigt zich snel en je immuunsysteem reageert door ontstekingscellen te sturen. Het resultaat is een opgezwollen, rode, pijnlijke plek vol pus: een hordeolum.

Een chalazion ontstaat op een meer mechanische manier. De talgkliertjes in je oogleden produceren constant een olieachtige substantie. Deze moet via kleine kanaaltjes naar buiten, waar het mengt met je traanvocht en helpt om je oog soepel te houden. Wanneer zo'n afvoerkanaaltje verstopt raakt, blijft de talg zich ophopen achter de verstopping. Het kliertje zwelt op als een miniballon. Op een gegeven moment wordt de druk te groot en barst de klier, waardoor de talg in het omringende weefsel lekt. Je lichaam herkent deze talg als lichaamsvreemd materiaal en stuurt ontstekingscellen om op te ruimen. Deze reactie leidt tot de vorming van een stevig knobbeltje van ontstekingsweefsel en ingekapselde talg.

Bepaalde factoren vergroten de kans dat je een chalazion of hordeolum ontwikkelt. Droge ogen zijn een belangrijke risicofactor. Wanneer je ogen niet genoeg traanvocht produceren of wanneer de kwaliteit van je tranen verminderd is, kunnen je ooglidranden geprikkeld geraken en de klieropeningen verstoppen. Een langdurige ooglidrandontsteking, in medische termen blefaritis genoemd, is een andere bekende risicofactor. Bij deze aandoening zijn je ooglidranden chronisch ontstoken en geïrriteerd, wat leidt tot verstopte klieren en verhoogde gevoeligheid voor infecties. Klussen in een stoffige omgeving kan ook leiden tot verstopping en ontsteking van deze kliertjes. Draag zo nodig een beschermende bril en reinig je gelaat en ogen naderhand met lauw water.

Seborroïsch eczeem, een huidaandoening waarbij je huid vettig is en snel schilfert, vergroot eveneens het risico. Deze aandoening treft vaak het gezicht, inclusief de oogleden, en kan tot verstopte talgklieren leiden. Ook mensen die veel make-up dragen rond hun ogen, vooral als ze deze 's avonds niet grondig verwijderen, lopen meer risico. Resten van oogmake-up kunnen de kleine klieropeningen namelijk blokkeren.

Een hordeolum kondigt zich meestal plotseling aan. Je voelt een pijnlijk plekje op je ooglid dat snel opzwelt. Het gebied wordt rood en gespannen. Bij het knipperen voel je pijn, en het lijkt alsof er iets in je oog zit. Wanneer je in de spiegel kijkt, zie je een duidelijke zwelling. De locatie bepaalt of we spreken van een uitwendig of inwendig hordeolum.

Een uitwendig hordeolum zit aan de rand van je ooglid, precies waar je wimpers zitten. Je ziet een rode, gezwollen plek die lijkt op een klein puistje. Na een paar dagen verschijnt er vaak een geel puntje: de pus die zich heeft verzameld en door de huid heen schijnt. Dit gele kopje kan spontaan openbreken, waarna de pus naar buiten komt en de druk en pijn afnemen. Na het leeglopen verdwijnt de zwelling meestal binnen enkele dagen.

Een inwendig hordeolum zit dieper in je ooglid, weg van de rand. Deze ontstaat in een van de grotere talgklieren die zich in het ooglid zelf bevinden. Van buitenaf zie je alleen een zwelling van het ooglid, zonder duidelijk geel kopje. Deze vorm is vaak pijnlijker omdat de ontsteking meer druk uitoefent op het omringende weefsel. Een inwendig hordeolum kan evolueren naar een chalazion wanneer de acute ontsteking voorbij is maar er een hard knobbeltje achterblijft.

Een chalazion voelt heel anders aan dan een hordeolum. Het is een hard, stevig knobbeltje dat langzaam groeit over dagen tot weken. In tegenstelling tot een hordeolum is een chalazion meestal niet pijnlijk, tenzij het geïnfecteerd raakt. Je voelt gewoon een bult in je ooglid die niet weggaat. Het knobbeltje zit vaak in het midden van je ooglid of aan de basis, niet aan de rand waar je wimpers zitten. Het bovenste ooglid is vaker aangedaan dan het onderste.

Wanneer je je ooglid omkeert, kun je aan de binnenkant soms een roodachtige of gelige verkleuring zien ter plaatse van het chalazion. Het knobbeltje is goed voelbaar als een harde erwt onder je huid. Sommige mensen ontwikkelen meerdere chalazions tegelijkertijd, soms in beide ogen. Dat is vervelend maar niet gevaarlijk.

Door een hordeolum of chalazion kan het traanvocht verhoogd zijn: je oog lijkt te tranen zonder aanwijsbare reden. Dit komt door de irritatie van het ooglid en is tijdelijk.

De locatie van deze ooglidaandoeningen volgt een duidelijk patroon dat samenhangt met de anatomie van je oogleden.

Een hordeolum kan zowel in je bovenste als onderste ooglid ontstaan, hoewel het bovenste ooglid iets vaker getroffen wordt. De uitwendige vorm zit precies aan de rand van je ooglid, bij de basis van je wimpers. Dit is logisch, want hier bevinden zich de klieren van Zeis en Moll, kleine talgklieren die de wimperharen voeden. Wanneer één van deze klieren geïnfecteerd raakt, ontstaat er een uitwendig hordeolum op die specifieke plek.

Een inwendig hordeolum ontstaat dieper in het ooglid, in de zogenaamde Meibomse klieren. Deze grotere klieren liggen in een rij achter je wimpers, ingebed in het kraakbeenachtige deel  van je ooglid. Er zitten er ongeveer twintig tot dertig in elk ooglid. Omdat ze dieper liggen, veroorzaakt hun ontsteking een zwelling die meer vanuit het ooglid zelf komt dan vanaf de rand.

Een chalazion bevindt zich bijna altijd in het bovenste ooglid, hoewel het ook in het onderste kan voorkomen. De voorkeursplek is het midden van het ooglid, halverwege tussen de wimperrand en de ooglidplooi. Je voelt het knobbeltje het best wanneer je je ooglid zacht tussen duim en wijsvinger neemt. Het chalazion verschuift een beetje mee wanneer je met je vinger over je gesloten ooglid wrijft, omdat het niet vast zit aan de huid maar in het weefsel eronder ligt.

Soms ontstaan er meerdere chalazions in hetzelfde ooglid, als kralen aan een snoer. Dit komt voor bij mensen die vatbaar zijn voor deze aandoening, bijvoorbeeld door chronische ooglidrandontsteking. Ook kunnen chalazions in beide ogen tegelijk voorkomen, wat vooral gezien wordt bij onderliggende aandoeningen zoals seborroïsch eczeem.

De grootte van zowel hordeolums als chalazions kan sterk variëren. Een klein hordeolum is nauwelijks zichtbaar en voelt als een klein bobbeltje. Een groot kan het hele ooglid doen opzwellen, waardoor je oog bijna dicht zit. Chalazions variëren van erwt tot soms zelfs knikkergrootte, hoewel dit laatste zeldzaam is.

De behandeling van ooglidaandoeningen vereist geduld, want zowel hordeolums als chalazions hebben de neiging om langzaam te genezen. Gelukkig is vaak geen ingrijpende behandeling nodig.

Bij een hordeolum is afwachten vaak de beste strategie. De meeste hordeolums genezen spontaan binnen een tot twee weken. Het etterkopje breekt vanzelf open, de pus loopt weg en de zwelling verdwijnt. Gedurende deze periode kun je zelf maatregelen nemen om het genezingsproces te ondersteunen en het ongemak te verminderen.

Warmte is je beste vriend bij ooglidproblemen. Een nat, lauwwarm washandje op je gesloten ooglid brengt verlichting en helpt de ontsteking te rijpen. Nog effectiever is droge warmte, bijvoorbeeld via een warm kersenpitkussentje of speciaal oogmasker dat je in de magnetron kunt opwarmen. Houd de warmte vier keer per dag gedurende tien tot vijftien minuten tegen je ooglid. Dit verbetert de doorbloeding, helpt de pus naar buiten te komen en verlicht de pijn.

Heb je vette oogleden of vaak terugkerende ooglidrandontstekingen? Dan kan je preventief je ooglidranden reinigen met (ongeparfumeerde hypo-allergene) babyshampoo. Verdun een beetje babyshampoo met lauw water, breng dit aan op een wattenstaafje of schone vinger, en masseer zachtjes langs je gesloten ooglidranden. Spoel daarna goed af. Dit ontvetten helpt verstopte klieropeningen open te maken en vermindert de kans op nieuwe hordeolums. Doe dit één tot twee keer per dag, ook tussen episodes door.

Wanneer het hordeolum erg pijnlijk is en een duidelijk etterkopje heeft dat niet spontaan opengaat, kan je huisarts besluiten om het voorzichtig in te prikken met een steriele naald. Dit geeft onmiddellijke verlichting doordat de pus kan wegvloeien en de druk verdwijnt. Dit is een kleine ingreep die in de praktijk gedaan kan worden.

Als er geen beterschap optreedt, kan je arts antibiotische oogdruppels voorschrijven. Deze helpen de bacteriële infectie te bestrijden en kunnen het genezingsproces versnellen. De druppels moet je meestal meerdere keren per dag aanbrengen gedurende ongeveer een week.

Voor een chalazion geldt een nog afwachtender beleid. Chalazions verdwijnen vaak spontaan, zelfs als ze aanvankelijk lijken te groeien. Dit kan echter maanden duren. Gedurende die tijd kun je dezelfde warmtebehandelingen toepassen als bij een hordeolum. De warmte helpt de verstopte klier te openen en de opgesloten talg te laten wegvloeien. Zachtjes masseren van het ooglid in de richting van de wimpers kan ook helpen.

Blijft een chalazion bestaan na drie maanden, of wordt het zo groot dat het je zicht beïnvloedt of cosmetisch storend is? Dan kan chirurgische verwijdering overwogen worden. Dit is een kleine ingreep die meestal onder lokale verdoving plaatsvindt. De oogarts maakt een klein sneetje aan de binnenkant van je ooglid en lepelt het chalazion eruit. De wond hoeft meestal niet gehecht te worden en geneest vanzelf. Na de ingreep krijg je antibiotische oogzalf om infectie te voorkomen.

Een andere behandelingsoptie is het injecteren van een ontstekingsremmend middel in het chalazion. Hierbij spuit de arts een kleine hoeveelheid corticosteroïden direct in het knobbeltje. Dit kan het chalazion laten slinken, hoewel het niet altijd effectief is. Deze behandeling wordt alleen door artsen met ervaring uitgevoerd, omdat er risico's aan verbonden zijn zoals huidverkleuringen of weefselschade bij onjuiste toediening.

Het is belangrijk om niet zelf aan je ooglid te friemelen of te proberen het hordeolum uit te knijpen zoals je met een puistje zou doen. Dit kan de infectie verspreiden en verergeren. Ook moet je contactlenzen uit laten tot de ontsteking volledig genezen is. Lenzen irriteren je oog extra en kunnen besmetting verspreiden.

Bij mensen met onderliggende aandoeningen zoals ooglidrandontsteking, droge ogen of seborroïsch eczeem is het essentieel om ook deze basisproblematiek te behandelen. Zonder dit blijven chalazions en hordeolums vaak terugkeren. Je arts kan hiervoor verschillende behandelingen voorstellen, van kunsttranen tot medicamenteuze oogdruppels.

Een chalazion dat ontstaat na je vijftigste, dat er atypisch uitziet, of dat langdurig aanwezig blijft  op dezelfde plek vereist extra aandacht. In deze gevallen zal je huisarts je doorverwijzen naar een oogarts. Deze kan een biopsie nemen om uit te sluiten dat er sprake is van een kwaadaardige tumor die zich voordoet als een chalazion. Gelukkig is dit zeer zeldzaam, maar het is belangrijk om het uit te sluiten.

Net als bij veel aandoeningen, bestaan er verschillende misvattingen over de behandeling van ooglidproblemen. Het is nuttig om te weten wat niet helpt, zodat je je inspanningen kunt richten op bewezen effectieve methoden.

Het uitknijpen van een hordeolum is een slecht idee, ook al is de verleiding groot. Dit lijkt logisch omdat je bij puistjes op je gezicht hetzelfde doet, maar bij je oogleden ligt dat anders. Knijpen kan de infectie dieper in je ooglid duwen of zelfs verspreiden naar omliggende structuren. Bovendien kunnen er littekens ontstaan op je gevoelige ooglidhuid. Laat een hordeolum spontaan openbreken of laat het inprikken door je arts als dat nodig is.

Verschillende vrij verkrijgbare oogzalven en druppels worden aangeprezen voor ooglidproblemen, maar veel daarvan hebben geen bewezen effect. Sommige bevatten plantaardige extracten of homeopathische ingrediënten waarvan de werkzaamheid niet aangetoond is. Vraag je arts of apotheker om advies voordat je iets koopt.

Het idee dat je een chalazion kunt laten verdwijnen door er hard op te drukken of krachtig te masseren is onjuist en zelfs schadelijk. Zacht masseren in de richting van de wimpers kan wel helpen om de verstopte talg naar buiten te begeleiden, maar hard drukken veroorzaakt alleen maar pijn en kan het weefsel beschadigen.

Antibiotica in tabletvorm hebben geen toegevoegde waarde bij een simpel hordeolum. Lokale behandeling met druppels is effectiever omdat het middel direct daar komt waar het nodig is. Tabletten worden alleen overwogen bij uitgebreide of gecompliceerde infecties, wat zelden voorkomt.

Verschillende huismiddeltjes circuleren, van het leggen van een gouden ring op het hordeolum tot het gebruiken van urine of speeksel. Deze hebben allemaal geen enkel bewezen effect en kunnen zelfs infectierisico's met zich meebrengen. Blijf bij simpele, bewezen effectieve methoden: warmte, hygïene en geduld.

Het permanent dragen van een kunstwarmtelens om chalazions te voorkomen is niet nodig en niet effectief. De periodieke warmte-applicaties zoals hierboven beschreven zijn voldoende. Bovendien kan constante warmte juist weer andere problemen veroorzaken zoals huidirritatie.

Tot slot helpen vitamine A supplementen, hoewel soms aanbevolen, niet bewezen tegen chalazions of hordeolums. Tenzij je een echte vitamine A tekort hebt, wat zeldzaam is in Westerse landen, zal extra inname niets veranderen aan je ooglidproblemen.

Wat is het verschil tussen een chalazion en een hordeolum?

Een hordeolum is een acute bacteriële infectie van een talgklier in je ooglid, vaak pijnlijk met roodheid en pus. Een chalazion is een chronische, meestal pijnloze zwelling die ontstaat door een verstopt afvoerkanaaltje van een talgklier. Het voelt aan als een hard knobbeltje. In de praktijk kunnen ze in elkaar overgaan: een hordeolum kan na genezing achterblijven als chalazion, en een chalazion kan geïnfecteerd raken en veranderen in een hordeolum. Het onderscheid is soms lastig te maken, zelfs voor artsen, maar voor de behandeling maakt het vaak niet zoveel uit.

Kan je een hordeolum of chalazion voorkomen?

Gedeeltelijk wel. Goede ooglidhygiëne is de basis. Als je vaak last hebt van ooglidproblemen, reinig dan dagelijks je ooglidranden met verdunde babyshampoo. Verwijder 's avonds grondig je oogmake-up. Wrijf niet te veel met je handen in je ogen, vooral niet met vuile handen. Behandel onderliggende problemen zoals droge ogen of ooglidrandontsteking adequaat. Gebruik bij droge ogen kunsttranen. Als je contactlenzen draagt, zorg dan voor strikte lenshygiëne en draag ze niet langer dan aanbevolen. In het geval van een hordeolum mag je tijdelijk geen contactlenzen dragen. Toch kun je niet alle gevallen voorkomen, sommige mensen blijven vatbaar ondanks alle maatregelen.

Zijn chalazion en hordeolum besmettelijk?

Een hordeolum kan in principe besmettelijk zijn omdat het een bacteriële infectie is. De bacteriën kunnen overgedragen worden via direct contact of via gedeelde handdoeken en washandjes. Daarom is het verstandig om tijdens een actieve infectie je eigen handdoek te gebruiken, je handen regelmatig te wassen en niet aan je oog te zitten. Een chalazion daarentegen is niet besmettelijk omdat het geen infectie is maar een mechanische verstopping met een ontstekingsreactie. Toch is goede hygïene altijd belangrijk om complicaties te voorkomen.

Hoe lang duurt het voordat een chalazion of hordeolum verdwijnt?

Een hordeolum geneest meestal binnen één tot twee weken spontaan of met minimale behandeling. Het kan wel tot drie weken duren voordat alle zwelling volledig verdwenen is. Een chalazion duurt langer: van enkele weken tot zelfs drie tot vier maanden. Sommige verdwijnen nooit helemaal spontaan en vereisen uiteindelijk chirurgische verwijdering. Warmtebehandelingen kunnen het genezingsproces in beide gevallen versnellen. Heb je na vier weken nog steeds een duidelijke zwelling, neem dan contact op met je huisarts.

Wanneer moet je naar de dokter?

Voor een simpel hordeolum hoef je niet altijd naar de dokter. Als de pijn draaglijk is en je ziet dat het zich ontwikkelt zoals verwacht, kun je eerst zelf met warmtebehandelingen proberen. Ga wel naar je huisarts als de pijn heel hevig is, als de zwelling het hele ooglid betreft, als je koorts krijgt, of als er geen beterschap optreedt na twee weken. Voor een chalazion kun je vaak eerst enkele weken afwachten met warmtebehandelingen, maar neem contact op als het je zicht beïnvloedt, als het pijnlijk wordt, of als het na drie maanden niet verdwenen is. Bij mensen boven de vijftig is het verstandig om een niet-verdwijnend of atypisch chalazion door een oogarts te laten controleren. 

Kunnen chalazion en hordeolum terugkomen?

Ja, helaas komen beide aandoeningen vaak terug. Sommige mensen zijn simpelweg vatbaarder dan anderen, bijvoorbeeld door de structuur van hun ooglidranden, de samenstelling van hun talgproductie, of door onderliggende aandoeningen. Een chalazion of hordeolum kan terugkeren op dezelfde plek, maar ook in een ander ooglid. Bij vaak terugkerende problemen is het verstandig om preventieve maatregelen te nemen zoals dagelijkse ooglidhygiëne en behandeling van onderliggende aandoeningen. Je huisarts kan je doorverwijzen naar een oogarts als de problemen frequent blijven terugkeren ondanks alle maatregelen.

Kan een chalazion gevaarlijk zijn?

Over het algemeen is een chalazion een onschuldige aandoening die hooguit cosmetisch storend is of tijdelijk je zicht beïnvloedt door druk op je oogbol. Heel zelden kan wat lijkt op een chalazion echter een kwaadaardige tumor zijn, vooral bij ouderen. Daarom is medische beoordeling belangrijk bij atypische presentaties of bij chalazions die ontstaan na je vijftigste. Een groot chalazion dat langdurig druk uitoefent op je oogbol kan in theorie je hoornvlies blijvend vervormen, maar dit is zeer zeldzaam en voorkomt door tijdige verwijdering.

1. Gezondheid en Wetenschap, Chalazion (gerstekorrel) en hordeolum (stijg of strontje)
2. EBPnet (Evidence-Based Practice Network)
3. Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG), Het rode oog
4. Thuisarts.nl, Strontje in het oog