Seborroïsch Eczeem – Symptomen, Oorzaken & Behandeling

Seborroïsch eczeem is een specifieke vorm van eczeem die zich kenmerkt door jeuk, roodheid en schilfering van de huid. In tegenstelling tot andere vormen van eczeem verschijnt het voornamelijk op plaatsen waar je huid veel talgklieren heeft, zoals je hoofdhuid, gezicht en bovenlichaam. Talg is een natuurlijke vettige substantie die je huid produceert om zichzelf te beschermen tegen uitdrogen. Iedereen produceert talg, maar de hoeveelheid verschilt van persoon tot persoon.

Wanneer seborroïsch eczeem op de hoofdhuid voorkomt, noemen we het vaak gewoon roos. Dit is misschien de meest bekende vorm van de aandoening. De witte of geelachtige schilfers die op je schouders terechtkomen, zijn een veelvoorkomend en herkenbaar symptoom dat veel mensen regelmatig ervaren. Hoewel roos meestal mild is, kan het ook gepaard gaan met roodheid en jeuk die hinderlijk zijn. Een geruststellend feit is dat seborroïsch eczeem niet besmettelijk is. Je kunt het niet oplopen van anderen en ook niet overdragen door contact.

Seborroïsch eczeem is een veelvoorkomende aandoening die ongeveer één tot twee procent van de bevolking treft. Het komt vaker voor bij mannen, die ongeveer zestig procent van de gevallen uitmaken, tegenover veertig procent bij vrouwen. De aandoening heeft twee typische leeftijdspieken: je ziet het bij baby's in de eerste levensmaanden en bij volwassenen tussen de achttien en veertig jaar. Bij baby's spreekt men vaak van melkkorstjes wanneer de gelige korsten op de hoofdhuid verschijnen.

De impact van seborroïsch eczeem gaat verder dan alleen de fysieke symptomen. Zichtbare schilfering op je hoofdhuid, gezicht of kleding kan je zelfvertrouwen aantasten, vooral in sociale en professionele situaties. De aandoening is vaak hardnekkig en heeft de neiging om terug te komen, zelfs na succesvolle behandeling. Deze cyclische aard kan frustrerend zijn, maar met goede zelfzorg en de juiste behandeling zijn de klachten goed beheersbaar.

‍

De exacte oorzaak van seborroïsch eczeem is nog niet volledig opgehelderd, maar onderzoekers hebben wel belangrijke aanwijzingen gevonden. De meest geaccepteerde theorie is dat het verband houdt met de aanwezigheid van bepaalde gistsoorten die van nature op je huid leven. Deze micro-organismen, met name een gist genaamd Malassezia, groeien bij voorkeur op vette delen van je lichaam waar veel talgklieren actief zijn.

Bij de meeste mensen leven deze gisten vreedzaam samen met de huid zonder problemen te veroorzaken. Bij mensen met seborroïsch eczeem reageert de huid echter overgevoelig op de aanwezigheid van deze gist of de stoffen die ze produceren. Deze overmatige immuunreactie leidt tot de ontstekingssymptomen die kenmerkend zijn voor de aandoening: roodheid, schilfering en jeuk. Het is dus niet de gist zelf die het probleem is, maar hoe je huid erop reageert.

Er lijkt een erfelijke component te zijn bij seborroïsch eczeem. De aandoening komt vaker voor binnen families, wat suggereert dat genetische factoren een rol spelen in hoe gevoelig je huid reageert op de natuurlijke huidflora. Als je ouders of broers en zussen seborroïsch eczeem hebben, loop je een verhoogd risico om het zelf ook te ontwikkelen. Deze genetische aanleg betekent echter niet dat je het zeker krijgt, maar wel dat je huid vatbaarder kan zijn.

De productie van talg speelt ook een belangrijke rol in het ontstaan en de ernst van seborroïsch eczeem. Mensen die van nature een vettere huid hebben, creëren een ideale omgeving voor de gist om te groeien. Hormonen beïnvloeden de talgproductie, wat verklaart waarom de aandoening vaak begint in de adolescentie wanneer de hormoonhuishouding verandert, en waarom het vaker voorkomt bij jonge volwassenen.

Verschillende externe factoren kunnen seborroïsch eczeem triggeren of verergeren. Stress is een bekende uitlokkende factor: periodes van hoge stress gaan vaak samen met oplevingen van de huidklachten. Ook klimaat speelt een rol. Koude en droge lucht, zoals in de wintermaanden, kunnen de symptomen verergeren doordat je huid droger wordt en de barrièrefunctie afneemt. 

Bij mensen met bepaalde neurologische aandoeningen of een verzwakt immuunsysteem komt seborroïsch eczeem vaker en ernstiger voor. Ook mensen met HIV of AIDS hebben een verhoogde kans op het ontwikkelen van deze huidaandoening, vaak in een ernstiger vorm. Dit wijst erop dat het immuunsysteem een belangrijke rol speelt in het onder controle houden van de natuurlijke balans tussen je huid en de micro-organismen die erop leven.

Vermoeidheid, slaaptekort en een ongezonde levensstijl kunnen de symptomen ook beïnvloeden. Je huid is een afspiegeling van je algemene gezondheid, en wanneer je lichaam onder druk staat, wordt ook je huid kwetsbaarder voor ontstekingsreacties. Dit verklaart waarom stressmanagement en goede zelfzorg vaak helpen bij het beheersen van seborroïsch eczeem.

Het meest kenmerkende symptoom van seborroïsch eczeem is schilfering van de huid. Deze schilfers kunnen verschillen in uiterlijk afhankelijk van de locatie en de talgproductie. Op sommige plaatsen zijn ze droog en wit, zoals de klassieke roos die je op je schouders ziet liggen. Op andere plekken kunnen de schilfers meer vet en gelig zijn door de hogere talgproductie. Het verschil in type schilfering helpt artsen de aandoening te herkennen.

Roodheid is een ander prominent kenmerk dat direct wijst op de ontstekingsreactie in je huid. De huid onder en rond de schilfers is vaak ontstoken en ziet er rood of roze uit. Op lichtere huidtinten is deze roodheid duidelijk zichtbaar als heldere rode plekken. Op donkerdere huidtinten kan de ontsteking zich uiten als donkerbruine of grijsachtige verkleuringen. De aangetaste huid kan er ook wat gezwollen uitzien door de ontstekingsreactie.

Jeuk is een veelvoorkomend en hinderlijk symptoom dat de kwaliteit van leven aanzienlijk kan beïnvloeden. De intensiteit varieert van mild irriterend tot behoorlijk vervelend. Krabben biedt tijdelijk verlichting maar beschadigt de huid verder, wat kan leiden tot kleine wondjes en een verhoogd risico op infecties. Het kan ook de schilfering verergeren en zorgen voor meer zichtbare schilfers. De jeuk wordt vaak erger bij warmte, zweten of stress.

Bij baby's heeft seborroïsch eczeem een specifiek uiterlijk dat verschilt van de volwassen vorm. Het wiegendeksel presenteert zich als dikke, gele, vette korsten die er plakkerig kunnen uitzien en soms moeilijk te verwijderen zijn. Hoewel het er alarmerend kan uitzien, is het meestal onschuldig en verdwijnt het vaak vanzelf binnen enkele maanden. Baby's kunnen ook rode, schilferende plekjes hebben die soms verward worden met andere huidaandoeningen.

Een belangrijk kenmerk van seborroïsch eczeem is het chronische en terugkerende karakter. Je kunt periodes hebben waarin de symptomen mild zijn of zelfs helemaal verdwijnen, gevolgd door oplevingen waarbij alles terugkomt. Dit wisselende patroon is typisch en kan worden beïnvloed door stress, seizoenen, hormoonveranderingen en hoe consequent je de huidverzorging volhoudt. Begrijpen dat de aandoening komt en gaat, helpt je om realistische verwachtingen te hebben.

De ernst van de symptomen varieert sterk tussen individuen. Sommige mensen hebben alleen lichte schilfering zonder veel last, terwijl anderen last hebben van uitgebreide ontstekingen met flinke jeuk en zichtbare roodheid. De symptomen kunnen ook per episode verschillen: de ene keer heb je misschien alleen wat schilfers, terwijl je de volgende keer ook roodheid en jeuk ervaart. Deze variabiliteit maakt de aandoening soms onvoorspelbaar.

Seborroïsch eczeem komt voor op plaatsen met veel talgklieren. De hoofdhuid is veruit de meest voorkomende locatie, waarbij de symptomen kunnen variëren van milde schilfering tot ernstige ontstekingen. Ook de haargrens wordt vaak aangetast.

Het gezicht is de tweede meest voorkomende locatie. Typische plekken zijn de wenkbrauwen, de plooien naast de neus (van neusvleugels naar mondhoeken), de neusvleugels zelf, het voorhoofd langs de haargrens en de kin. Deze locaties zijn cosmetisch storend omdat ze moeilijk te verbergen zijn.

De oren worden vaak over het hoofd gezien. Achter de oren, in de plooi waar het oor de hoofdhuid raakt, kan de huid rood, vochtig en schilferig worden. Ook in de gehoorgang zelf kan de aandoening voorkomen.

Op de bovenste helft van de romp komt het regelmatig voor: de borst (vooral het centrale deel), en tussen de schouderbladen op de rug. Huidplooien zijn gevoelig door de warme, vochtige omstandigheden. Dit geldt voor de bilspleet, liesstreek en het genitale gebied.

Bij baby's met wiegendeksel is de hoofdhuid de primaire locatie. Ook de luierstreek, achter de oren en in de halsplooien kunnen aangetast zijn.

De behandeling van seborroïsch eczeem heeft als doel de symptomen onder controle te houden en opstoten te voorkomen. Het is een chronische aandoening: behandeling zorgt voor verlichting, maar de onderliggende gevoeligheid blijft bestaan. Dit betekent dat je de behandeling regelmatig moet herhalen.

De twee belangrijkste pijlers zijn schimmelwerende middelen en ontstekingsremmende behandelingen. Schimmelwerende producten helpen de gist onder controle te houden en zijn beschikbaar als crèmes, gels en shampoos. Je arts schrijft vaak een schimmelwerende shampoo voor die je twee tot drie keer per week gebruikt. Laat de shampoo enkele minuten intrekken voordat je spoelt. Voor het gezicht en andere gebieden zijn schimmelwerende crèmes of gels beschikbaar.

Voor acute ontstekingen kan je arts een ontstekingsremmende crème voorschrijven die snel de roodheid, jeuk en schilfering vermindert. Gebruik deze behandeling zo kort mogelijk vanwege mogelijke bijwerkingen. In het gezicht wordt vaak voorzichtigheid betracht omdat de huid daar dunner is. Je arts kiest dan voor een mildere variant. Soms worden beide behandelingen gecombineerd.

Goede basishuidverzorging is essentieel. Was de aangetaste gebieden regelmatig met water en een milde zeep zonder parfum. Droog je huid goed af, vooral in plooien. Kies voor producten op waterbasis in plaats van vette crèmes, die de gistgroei kunnen stimuleren. Vermijd producten met parfum.

Leefstijlaanpassingen ondersteunen je behandeling: draag losse kleding, vermijd het langdurig dragen van mutsen, en probeer stress te beheersen. Met de juiste behandeling kunnen de meeste mensen hun symptomen goed onder controle houden.

Een veelgemaakte fout is het idee dat seborroïsch eczeem met hygiëne te maken heeft. Te vaak wassen of schrobben irriteert de ontstoken huid verder en tast de natuurlijke beschermlaag aan, wat de symptomen juist verergert. Was regelmatig, maar wees zacht voor je huid.

Agressieve zeep, gewone cosmetische antiroosshampoos, of producten met veel parfum en alcohol helpen niet. Supermarkt antiroosshampoos zijn vaak niet krachtig genoeg om de gist effectief te bestrijden. Ze verminderen tijdelijk de schilfering, maar behandelen niet de onderliggende oorzaak. Voor effectieve behandeling heb je producten nodig met bewezen werkzame stoffen.

Het negeren van de aandoening leidt zelden tot verbetering. Seborroïsch eczeem is chronisch en vraagt om actieve behandeling. Zonder behandeling kunnen de symptomen verergeren en kunnen ontstekingen dieper doordringen.

Vette crèmes, oliën of haarproducten op aangetaste gebieden verergeren de situatie. Deze producten creëren een ideale omgeving voor de gist. Ook natuurlijke oliën zoals kokosolie kunnen het verergeren. Kies voor lichte, waterige producten.

Stop niet met behandeling zodra de symptomen verbeteren. De onderliggende gevoeligheid blijft bestaan, wat bijna altijd tot een snelle terugval leidt. Voor langdurig succes is onderhoudsbehandeling nodig, ook zonder symptomen.

Experimenteer niet met te veel verschillende producten in korte tijd. Geef een behandeling enkele weken de tijd om effect te hebben. Het idee dat zon de aandoening geneest, is misleidend. Te veel zon kan de huid beschadigen en de symptomen op lange termijn verergeren.

Is seborroïsch eczeem hetzelfde als roos?

Ja en nee. Roos is eigenlijk een milde vorm van seborroïsch eczeem op de hoofdhuid. Wanneer je alleen schilfering hebt zonder duidelijke roodheid of ontstekingen, spreken we meestal van roos. Seborroïsch eczeem is de bredere term die ook de ontstoken, rode varianten omvat en die op meerdere lichaamsdelen kan voorkomen. In essentie zijn het verschillende gradaties van dezelfde aandoening.

Gaat seborroïsch eczeem vanzelf over?

Bij baby's verdwijnt melkkorstjes meestal vanzelf binnen de eerste levensmaanden zonder behandeling, hoewel zachte verzorging het proces kan versnellen. Bij volwassenen is seborroïsch eczeem echter een chronische aandoening die niet vanzelf verdwijnt. Zonder behandeling en goede huidverzorging blijven de symptomen meestal bestaan of komen ze steeds terug. Met de juiste aanpak kun je wel langdurige periodes zonder symptomen bereiken.

Kan voeding seborroïsch eczeem beïnvloeden?

Er is geen bewijs dat specifieke voedingsmiddelen seborroïsch eczeem veroorzaken of direct verergeren. Wel kan een gezonde, evenwichtige voeding je algemene huidgezondheid ondersteunen. Sommige mensen merken dat alcohol of bepaalde voedingsmiddelen hun symptomen lijken te verergeren, maar dit is individueel verschillend. Als je een patroon opmerkt, kun je overwegen om die voedingsmiddelen te vermijden.

Waarom komt het steeds terug na behandeling?

Seborroïsch eczeem is een chronische aandoening waarbij je huid overgevoelig blijft voor de gist die van nature op je huid leeft. Behandeling brengt de symptomen onder controle, maar verandert niet je onderliggende gevoeligheid. Zodra je stopt met de behandeling, kan de gist weer overmatig groeien en kunnen symptomen terugkeren. Daarom is regelmatige onderhouden en gebruikmaken van de de correcte verzorgingsproducten zeer belangrijk.

Is stress echt een trigger voor seborroïsch eczeem?

Ja, stress wordt algemeen erkend als een belangrijke trigger. Hoewel stress de aandoening niet veroorzaakt, kan het wel opstoten uitlokken of bestaande symptomen verergeren. Stress beïnvloedt je immuunsysteem en hormoonbalans, wat je huid gevoeliger maakt voor ontstekingsreacties. Stressmanagement, voldoende slaap en ontspanning kunnen daarom helpen bij het beheersen van de symptomen.

Moet ik naar de dokter of kan ik het zelf behandelen?

Voor milde roos kun je beginnen met vrij verkrijgbare antiroosshampoos met werkzame ingrediënten. Als dit na enkele weken geen verbetering geeft, of als je duidelijke ontstekingen hebt met roodheid en jeuk op je hoofdhuid of elders op je lichaam, is het verstandig je huisarts te raadplegen. Je arts kan de diagnose bevestigen, andere aandoeningen uitsluiten, en effectievere behandelingen voorschrijven.

1. Gezondheid en Wetenschap, Seborroïsch eczeem
   
   
2. BMJ Best Practice, Seborrhoeic dermatitis, september 2024
   
   
3. Huidarts.com, Seborrhoïsch eczeem bij volwassenen
   
   
4. Thuisarts.nl, Ik heb eczeem op mijn hoofd met veel schilfers,
   
   
5. EBPnet, Evidence-based richtlijnen voor huisartsen