Netelroos: symptomen, oorzaken & behandeling

Netelroos is een vorm van huiduitslag die zich kenmerkt door het snel ontstaan van jeukende bultjes of kwaddels op de huid. De naam verwijst naar de reactie die je krijgt bij contact met brandnetels, wat het uiterlijk en het gevoel goed beschrijft. De medische term urticaria wordt wereldwijd gebruikt door artsen.

Het is een zeer voorkomende aandoening die ongeveer twintig procent van de bevolking minstens één keer in hun leven treft. Dit betekent dat bijna iedereen wel iemand kent die ermee te maken heeft gehad. Netelroos komt voor bij mensen van alle leeftijden, van baby's tot ouderen, hoewel sommige vormen vaker voorkomen bij bepaalde leeftijdsgroepen.

Mensen die lijden aan een erfelijke vorm van overgevoeligheid, ook wel atopie genoemd, hebben een verhoogd risico op netelroos. Deze personen hebben vaak ook andere allergische aandoeningen zoals astma, hooikoorts of eczeem in hun medische geschiedenis of familie.

Een belangrijk kenmerk van netelroos is dat de uitslag dynamisch is. De bultjes kunnen binnen enkele uren verdwijnen zonder sporen achter te laten, maar tegelijkertijd kunnen er op andere plekken nieuwe verschijnen. Dit verspringende karakter is typisch voor de aandoening en helpt artsen bij het stellen van de diagnose.

Netelroos ontstaat door een reactie in je huid waarbij bepaalde cellen, genaamd mestcellen, histamine vrijgeven. Histamine is een stof die bloedvaten laat uitzetten en vocht laat lekken in het omliggende weefsel, wat leidt tot de karakteristieke gezwollen, rode bultjes en het jeukende gevoel.

Verschillende factoren kunnen deze reactie uitlokken. Infecties behoren tot de meest voorkomende oorzaken, vooral virale luchtweginfecties zoals een verkoudheid. Bij kinderen is een infectie zelfs de hoofdoorzaak van acute netelroos.

Allergische reacties vormen een tweede belangrijke groep van veroorzakers. Je kunt netelroos ontwikkelen na het eten van bepaalde voedingsmiddelen zoals schaaldieren, noten, eieren of tarwe. Ook kleurstoffen en bewaarmiddelen in voedsel kunnen de reactie uitlokken. Sommige mensen reageren op bepaalde geneesmiddelen, waarbij antibiotica zoals penicilline een bekende boosdoener is. Cosmetica en huidverzorgingsproducten kunnen eveneens allergische netelroos veroorzaken.

Fysieke prikkels spelen soms een rol. Sommige mensen krijgen netelroos door blootstelling aan koude, bijvoorbeeld na een koude douche of zwemmen in koud water. Anderen reageren juist op warmte. Druk op de huid, bijvoorbeeld door strakke kleding of een rugzak, kan bij gevoelige personen ook uitslag veroorzaken. Deze vorm wordt druknetelroos genoemd en ontwikkelt zich meestal enkele uren na de druk.

Contact met brandnetels geeft vrijwel iedereen een kortdurende vorm van netelroos, vandaar de naam. Ook beten of steken van insecten zoals muggen, wespen of bijen kunnen een netelroosachtige reactie veroorzaken rond de plek van de beet of steek.

Zonlicht is bij sommigen een trigger. Deze zonneallergie, of lichtnetelroos, ontstaat binnen enkele minuten na blootstelling aan zonlicht en verdwijnt meestal binnen enkele uren als je uit de zon blijft.

Fysieke inspanning kan bij bepaalde personen netelroos veroorzaken, vooral wanneer inspanning gecombineerd wordt met andere factoren zoals het eten van bepaalde voedingsmiddelen kort voor het sporten. Ook hevige emoties zoals stress kunnen een rol spelen bij het uitlokken of verergeren van klachten.

In veel gevallen, naar schatting bij meer dan de helft van de patiënten met chronische netelroos, kan geen duidelijke oorzaak worden gevonden. Dit wordt idiopathische netelroos genoemd. Het woord idiopathisch betekent simpelweg dat de oorzaak onbekend is, hoewel onderzoekers vermoeden dat auto-immuunprocessen een rol kunnen spelen waarbij het immuunsysteem ten onrechte de eigen cellen aanvalt.

Het meest kenmerkende symptoom van netelroos zijn de bultjes of kwaddels op je huid. Deze kunnen variëren van enkele millimeters tot grote plekken van meerdere centimeters. Soms vloeien kleinere bultjes samen tot grotere, onregelmatig gevormde zones.

De bultjes hebben een karakteristiek uiterlijk. Ze zijn meestal rood of roze van kleur, hoewel ze soms ook bleek kunnen zijn met een rode rand. De bultjes zijn licht verheven boven het huidoppervlak en voelen vaak wat strakker aan dan de omliggende huid. Als je op een bultje drukt, wordt het meestal tijdelijk wit of bleek.

Het ontstaan gaat opmerkelijk snel. Binnen enkele seconden tot enkele minuten kunnen nieuwe bultjes verschijnen. Dit snelle ontstaan onderscheidt netelroos van vele andere huidaandoeningen. Maar net zo snel als ze komen, kunnen ze ook weer verdwijnen. Individuele bultjes blijven meestal niet langer dan vierentwintig uur op dezelfde plek zitten, en vaak zijn ze al binnen twee uur verdwenen zonder enig spoor achter te laten.

De jeuk is meestal het meest hinderlijke symptoom. Deze kan intens zijn en het verlangen om te krabben is vaak onweerstaanbaar. De jeuk is meestal erger in de avond en nacht, wat je slaap kan verstoren. In tegenstelling tot de bultjes, die komen en gaan, kan de jeuk aanhoudend aanwezig zijn.

Een belangrijk kenmerk is dat netelroos geen blijvende sporen achterlaat. Wanneer de bultjes verdwijnen, ziet je huid er weer volkomen normaal uit. Er ontstaan geen littekens, verkleuring of schilfering. Dit helpt artsen om netelroos te onderscheiden van andere huidaandoeningen.

Bij hevigere reacties kunnen diepere lagen van de huid en het onderliggende weefsel betrokken raken. Dit heet angio-oedeem. Hierbij ontstaan grotere zwellingen, vaak in het gezicht rond de ogen of lippen, maar ook aan handen, voeten of geslachtsdelen. Deze zwellingen voelen anders aan dan gewone netelroosuitslag. Ze zijn meestal pijnlijk of geven een branderig gevoel in plaats van jeuk, en ze duren langer, vaak één tot drie dagen. Angio-oedeem kan gevaarlijk worden wanneer de zwelling zich uitbreidt naar de tong, keel of stembanden, omdat dit je ademhaling kan belemmeren.

Netelroos kan in principe overal op je lichaam verschijnen, maar er zijn wel voorkeurslocaties en patronen die kunnen helpen bij het herkennen van de aandoening en soms ook bij het achterhalen van de oorzaak.

De romp is een van de meest voorkomende plaatsen waar netelroos zich manifesteert. Zowel de borst als de rug kunnen bedekt worden met bultjes. Vaak begint de uitslag hier en verspreidt zich vandaar naar andere lichaamsdelen.

Armen en benen worden eveneens frequent getroffen. De uitslag kan zich over de hele lengte van de ledematen uitstrekken, van schouders tot handen en van heupen tot voeten. Bij sommige vormen van netelroos, zoals die veroorzaakt door druk, zie je de uitslag vooral op plekken waar druk is uitgeoefend, bijvoorbeeld onder een broeksband of bh-bandje.

Het gezicht kan ook aangedaan zijn, wat vaak als bijzonder storend wordt ervaren omdat het zo zichtbaar is. Bultjes op de wangen, het voorhoofd of rond de mond komen regelmatig voor. Wanneer het gezicht betrokken is, kan er ook zwelling optreden van de oogleden of lippen, wat kan wijzen op het begin van angio-oedeem.

Handpalmen en voetzolen worden minder vaak getroffen door gewone netelroos, maar kunnen wel aangedaan zijn bij bepaalde vormen. Bij jonge kinderen met netelroos zie je bijvoorbeeld soms blaren op de handpalmen en voetzolen.

Het verspringende karakter van netelroos is opvallend. Je kunt 's ochtends bultjes op je armen hebben die tegen de middag verdwenen zijn, terwijl er dan nieuwe verschijnen op je benen of buik. Dit migrerende patroon is zeer karakteristiek voor de aandoening.

Bij netelroos die wordt veroorzaakt door zonlicht, blijft de uitslag logischerwijs beperkt tot de lichaamsdelen die aan de zon zijn blootgesteld, zoals gezicht, armen en decolleté. Bedekte delen blijven meestal gespaard.

Druknetelroos ontstaat specifiek op de plekken waar druk is uitgeoefend. Dit kunnen de schouders zijn waar een tas heeft gehangen, de voeten na het dragen van strakke schoenen, of rond de taille waar kleding zit.

Bij koudnetelroos verschijnen de bultjes op de plekken die in contact zijn geweest met koude, bijvoorbeeld de handen na het vasthouden van een koud glas of het gezicht na een wandeling in koude wind.

De behandeling van netelroos richt zich op het verlichten van de klachten en, waar mogelijk, het vermijden of behandelen van de onderliggende oorzaak. Gelukkig verdwijnt acute netelroos vaak vanzelf zonder behandeling binnen enkele dagen tot weken.

Bij acute netelroos, die minder dan zes weken duurt, vormen antihistaminica de hoeksteen van de behandeling. Deze geneesmiddelen blokkeren de werking van histamine, de stof die verantwoordelijk is voor de jeuk en de zwelling. Antihistaminica helpen de jeuk te verminderen en kunnen voorkomen dat nieuwe bultjes ontstaan. Het voordeel is dat ze meestal goed werken tegen de jeuk, wat voor veel mensen het meest hinderlijke symptoom is. Er bestaan verschillende soorten antihistaminica. Sommige oudere varianten kunnen slaperigheid veroorzaken, wat 's avonds juist voordelig kan zijn, terwijl nieuwere versies meestal niet slaperig maken.

Wanneer de reactie hevig is met ernstige algemene symptomen, kan je arts kiezen voor een eenmalige behandeling met corticosteroïden. Dit zijn krachtige ontstekingsremmers die de heftige reactie snel kunnen onderdrukken. Deze worden meestal alleen kort gebruikt vanwege mogelijke bijwerkingen bij langdurig gebruik.

Bij angio-oedeem met zwelling van de luchtwegen is snelle behandeling cruciaal. In noodsituaties waarbij de ademhaling in gevaar komt, kan een adrenaline-injectie levensreddend zijn. Deze zorgt voor snelle vermindering van de zwelling en herstelt de luchtwegfunctie.

Voor chronische netelroos, die langer dan zes weken aanhoudt, hangt de behandeling af van de gevonden oorzaak. Als een bacteriële infectie de boosdoener blijkt, kunnen antibiotica nodig zijn. Bij schimmelinfecties worden schimmeldodende geneesmiddelen ingezet.

Wanneer de oorzaak niet kan worden achterhaald, wat helaas vaak het geval is bij chronische netelroos, kan langdurig gebruik van antihistaminica helpen om de klachten beheersbaar te houden. Je arts kan adviseren om dagelijks antihistaminica te nemen, ook op dagen dat je geen klachten hebt, om doorbraak van symptomen te voorkomen.

In hardnekkige gevallen van chronische netelroos die niet reageren op antihistaminica, zijn er aanvullende behandelingsmogelijkheden. Fototherapie, waarbij je huid wordt blootgesteld aan specifieke golflengten van ultraviolet licht in een speciale cabine, kan bij sommige mensen verbetering brengen. Deze behandeling wordt ook gebruikt bij andere huidaandoeningen zoals psoriasis.

Bij zeer ernstige, therapieresistente netelroos kunnen specialisten andere immuunmodulerende geneesmiddelen overwegen, hoewel dit alleen gebeurt onder nauwlettend toezicht.

Naast medicamenteuze behandeling is zelfzorg belangrijk. Het dragen van losjes zittende, gladde kleding kan wrijving en irritatie verminderen. Koude kompressen op jeukende plekken geven vaak tijdelijke verlichting. Het vermijden van bekende triggers is essentieel wanneer deze geïdentificeerd zijn.

Er bestaan enkele misvattingen over de behandeling van netelroos die belangrijk zijn om te bespreken, omdat ineffectieve behandelingen tijd en geld kunnen kosten en frustratie kunnen veroorzaken.

Ten eerste zijn antihistaminica crèmes of zalven over het algemeen niet effectief voor netelroos. Hoewel antihistaminica in tabletvorm goed werken, dringt de werkzame stof vanuit crèmes niet diep genoeg door in de huid om het vrijkomen van histamine uit de mestcellen te blokkeren. Bovendien kunnen deze crèmes zelf soms irritatie of een allergische reactie veroorzaken.

Het volledig vermijden van water of wassen is een misvatting die soms opduikt. Hoewel zeer lang en heet baden de huid kan uitdrogen en irriteren, is normaal wassen niet schadelijk voor mensen met netelroos. Integendeel, een goede huidhygiëne is belangrijk. Wel is het verstandig om lauwwarm water te gebruiken en zachte, parfumvrije producten.

Speciale diëten of drastische voedselaanpassingen zonder duidelijke aanwijzing dat voeding de oorzaak is, zijn meestal niet nuttig en kunnen zelfs schadelijk zijn. Tenzij er een bewezen voedselallergie is vastgesteld, is het onnodig en potentieel ongezond om veel voedingsmiddelen te vermijden. Dit kan leiden tot tekorten aan voedingsstoffen, vooral bij kinderen. Als vermoed wordt dat voeding een rol speelt, is het belangrijk om dit systematisch te onderzoeken onder begeleiding van je arts of een diëtist, in plaats van lukraak dingen weg te laten.

Homeopatische middelen of andere alternatieve behandelingen hebben geen bewezen effectiviteit voor netelroos. Hoewel ze meestal onschadelijk zijn, kunnen ze je tijd en geld kosten en, belangrijker nog, noodzakelijke effectieve behandeling uitstellen.

Het te snel stoppen met antihistaminica zodra de symptomen verdwijnen kan bij chronische netelroos leiden tot terugkeer van de klachten. Bij chronische vormen is vaak een langere behandelduur nodig, ook als de symptomen onder controle lijken.

Tot slot is het belangrijk om te weten dat krabben, hoewel het tijdelijk verlichting kan geven, de situatie vaak verergert. Krabben kan de huid beschadigen, meer histamine vrijmaken en het risico op infectie verhogen. Het is beter om te proberen de jeuk te verlichten met koeling of door zachtjes te kloppen in plaats van te krabben.

Is netelroos besmettelijk?

Nee, netelroos zelf is niet besmettelijk. Je kunt het niet overdragen aan anderen door aanraking of door in de buurt te zijn van iemand met netelroos. Wel kan de onderliggende oorzaak soms besmettelijk zijn. Als netelroos bijvoorbeeld wordt veroorzaakt door een virale infectie, dan is die infectie wel besmettelijk, maar niet de netelroosuitslag zelf.

Hoe lang duurt netelroos?

Dit varieert sterk. Bij acute netelroos verdwijnen individuele bultjes meestal binnen twee tot vierentwintig uur, hoewel er op andere plekken nieuwe kunnen verschijnen. De hele episode van acute netelroos duurt meestal enkele dagen tot maximaal zes weken. Bij chronische netelroos houden de klachten langer dan zes weken aan. Bij ongeveer één op de drie mensen verdwijnen de symptomen binnen een jaar, maar bij één op de vier mensen blijven ze meer dan twee jaar aanwezig.

Kan netelroos voorkomen worden?

Als je weet wat jouw netelroos uitlokt, kun je het vaak voorkomen door die trigger te vermijden. Als bepaalde voedingsmiddelen de boosdoener zijn, kun je ze weglaten uit je dieet. Bij koudnetelroos helpt het om je warm te kleden. Bij druknelroos kan het dragen van lossere kleding helpen. Helaas is bij veel mensen de oorzaak onbekend, wat preventie moeilijk maakt. Een goede huidverzorging en het vermijden van bekende irriterende factoren kan wel helpen om de kans op uitbraken te verminderen.

Wanneer moet ik naar de dokter?

Je moet contact opnemen met je huisarts als de netelroos langer dan een paar dagen aanhoudt, als de jeuk zeer hinderlijk is en je normale leven verstoort, of als de netelroos steeds terugkomt. Zoek direct medische hulp als je tekenen hebt van angio-oedeem, vooral als je moeite hebt met ademen of slikken, als je je duizelig voelt of flauw dreigt te vallen, of als je uitslag gepaard gaat met koorts of andere ernstige symptomen.

Komt netelroos terug?

Dit hangt af van de onderliggende oorzaak. Bij acute netelroos die werd veroorzaakt door een eenmalige trigger, zoals een specifiek voedingsmiddel of medicijn dat je niet meer gebruikt, is de kans op terugkeer klein. Bij chronische netelroos of wanneer de oorzaak niet duidelijk is, kunnen de klachten helaas terugkeren, soms na maanden of jaren van klachtenvrije periodes. Dit wordt recidiverende netelroos genoemd.

Heeft netelroos invloed op mijn dagelijkse leven?

Voor de meeste mensen met milde, acute netelroos is de impact beperkt, hoewel de jeuk vervelend kan zijn. Bij chronische netelroos of ernstige vormen kan de impact groter zijn. De jeuk kan je slaap verstoren, wat leidt tot vermoeidheid overdag. De zichtbare uitslag kan je zelfvertrouwen aantasten en sociale situaties moeilijk maken. Gelukkig kunnen de meeste mensen met goede behandeling hun klachten goed onder controle krijgen en een normaal leven leiden.

1. ‍Gezondheid en Wetenschap. Netelroos (urticaria)‍
2. Gezondheid en Wetenschap. Huidproblemen bij kinderen‍
3. Gezondheid en Wetenschap. Makkelijk herkenbare huidaandoeningen‍
4. Gezondheid en Wetenschap. Jeuk bij kinderen‍
5. EBPnet (Evidence-Based Practice Network)