Uitslag op het onderbeen: symptomen, oorzaken & behandeling

Uitslag op het onderbeen is een verzamelnaam voor verschillende soorten huidveranderingen die zich voordoen tussen knie en enkel. Het gaat om afwijkingen van de normale huidstructuur, kleur of textuur die ongemak kunnen veroorzaken en het dagelijks leven kunnen beïnvloeden.

Vaak ziet de uitslag rood en ontstoken uit. Deze roodheid ontstaat doordat bloedvaten in de huid verwijd zijn als gevolg van ontstekingsreacties of doorbloedingsproblemen. De roodheid kan uniform zijn, in vlekken voorkomen, of gepaard gaan met bruine verkleuring bij langdurige problemen. Jeuk is een veelvoorkomend en hinderlijk symptoom. De aandrang om te krabben is groot, maar dit beschadigt de huid verder en verhoogt het risico op infecties.

Schilfering komt vaak voor bij uitslag op de onderbenen. De huid vervelt of er komen loszittende schilfers, wat verband houdt met een verstoorde vernieuwing van huidcellen of uitdroging. Dit geeft de huid een droog, ruw aanzien dat vooral in de winter verergert. Bultjes kunnen deel uitmaken van de uitslag. Deze kleine verhevenheden voelen soms hard aan, kunnen pijnlijk zijn, of juist gevuld zijn met vocht.

Zweertjes of wondjes op de onderbenen zijn een ernstiger teken. Deze open plekken kunnen vochtig zijn, zijn vaak pijnlijk en genezen moeilijk. Ze wijzen meestal op doorbloedingsproblemen of een infectie. De uitslag kan beperkt blijven tot de onderbenen, maar ook voorkomen op andere delen van het lichaam. Soms geeft de uitslag aanwijzingen: bilaterale uitslag die op beide benen symmetrisch voorkomt, wijst vaak op een systeemprobleem of huidaandoening, terwijl eenzijdige uitslag kan duiden op een lokale oorzaak of infectie.

De locatie op het onderbeen kan ook informatie geven. Uitslag rond de enkels en de onderkant van het onderbeen komt vaak voor bij doorbloedingsproblemen door spataders. Uitslag op de voorkant van het scheenbeen kan te maken hebben met droge huid of specifieke huidaandoeningen. Achter op het onderbeen, in de knieholte, komt eczeem vaker voor omdat deze plek vochtiger is en meer wrijving ondervindt.

Uitslag op het onderbeen kan ontstaan door drie hoofdcategorieën: doorbloedingsproblemen, een onderliggende huidaandoening of een infectie. Elk van deze oorzaken heeft zijn eigen ontwikkelingspatroon en risicofactoren.

Doorbloedingsproblemen zijn een belangrijke oorzaak van uitslag op de onderbenen, vooral bij oudere mensen. Spataders ontstaan wanneer de kleppen in de aderen van de benen niet goed meer werken. Dit leidt tot ophoping van bloed in de benen, vooral bij lang staan of zitten. De verhoogde druk in de aderen laat vocht en eiwitten door de vaatwand heen lekken in het omliggende weefsel. Dit veroorzaakt zwelling, bruine verkleuring en uiteindelijk huidschade.

Het spatadereczeem, ook wel stasedermatitis genoemd, ontwikkelt zich geleidelijk. Eerst zie je zwelling van de enkels en onderbenen, vooral aan het eind van de dag. Daarna ontstaat een bruinachtige verkleuring door ijzerafzettingen uit de rode bloedcellen. De huid wordt dikker, stugger en kan jeuken. In gevorderde stadia kunnen er open wondjes ontstaan die moeilijk genezen, de zogenaamde veneuze ulcera.

Huidaandoeningen op de onderbenen kunnen verschillende oorzaken hebben. Eczeem ontwikkelt zich vaak als reactie op irriterende stoffen zoals zeep, wol of synthetische stoffen in kousen. Bij mensen met een erfelijke aanleg, atopie, is de huidbarrière van nature zwakker waardoor de huid gevoeliger is voor prikkels. Craquelé-eczeem ontstaat door extreme uitdroging van de huid, vaak bij oudere mensen in de winter. De huid krijgt een netwerk van barstjes die lijken op gebarsten porselein.

Psoriasis is een auto-immuunziekte waarbij huidcellen zich abnormaal snel vernieuwen. De precieze oorzaak is onbekend, maar erfelijke aanleg speelt een rol. Stress, infecties en sommige medicijnen kunnen psoriasis uitlokken of verergeren. De aandoening komt in fasen van rust en actieve periodes.

Infecties op de onderbenen ontstaan wanneer micro-organismen de huid binnendringen, vaak via kleine beschadigingen. Wondroos, erysipelas genoemd, wordt veroorzaakt door streptokokken bacteriën die binnendringen via een wondje, schimmeltje tussen de tenen of een insectenbeet. De infectie verspreidt zich snel door de lymfevaten en veroorzaakt een heftige ontstekingsreactie. Cellulitis is een diepere infectie van de onderhuid die ernstiger is en zich trager verspreidt.

Schimmelinfecties zoals ringworm worden vaak overgedragen door contact met besmette dieren, maar kunnen ook van mens op mens overgaan. De schimmel groeit in de oppervlakkige huidlagen en veroorzaakt de typische ronde rode vlekken met een heldere rand. Warme, vochtige omstandigheden bevorderen de groei van schimmels.

De ziekte van Lyme ontstaat na een beet van een teek die besmet is met de Borrelia-bacterie. Niet alle teken zijn besmet, maar wanneer de bacterie wordt overgedragen, ontstaat na enkele dagen tot weken de typische rode ring rond de plaats van de tekenbeet. Deze uitslag breidt zich langzaam uit en wordt erythema migrans genoemd.

Bepaalde omstandigheden verhogen het risico op uitslag op de onderbenen. Overgewicht vergroot de druk op de aderen en bevordert spatadervorming. Lang staan of zitten voor je werk, zoals bij verkopers of buschauffeurs, belemmert de terugstroom van bloed. Diabetes en hart- en vaatziekten verhogen het risico op doorbloedingsproblemen en slechte wondgenezing. Leeftijd speelt ook een rol: de huid wordt dunner en droger, de bloedvaten minder elastisch.

De symptomen van uitslag op de onderbenen variëren sterk afhankelijk van de onderliggende oorzaak. Herkenning van specifieke kenmerken helpt bij het identificeren van de aandoening.

Bij spatadereczeem ontstaat een karakteristiek patroon met bruine verkleuring, vooral door het lekken van rode bloedcellen uit de aderen. De huid wordt dikker en stugger, voelt warmer aan en kan gespannen lijken door vochtophoping. Jeuk is een veelvoorkomend symptoom dat vaak 's avonds verergert. Kleine rode vlekjes of schilferige plekken kunnen verschijnen. In gevorderde stadia kunnen er open wondjes ontstaan die vocht lekken en moeilijk genezen.

Craquelé-eczeem wordt gekenmerkt door een netwerk van fijne barstjes in de huid, vergelijkbaar met gebarsten aardewerk. De huid is extreem droog, schilferig en jeukt hevig. Het is vaak pijnlijk omdat de barstjes diep kunnen gaan. De aandoening verergert in de winter door droge lucht en verwarming, en verbetert vaak in de zomer.

Gewoon eczeem toont zich als rode, jeukende vlekken die licht schilferen. De begrenzing is vaak niet scherp. Bij krabben kunnen er plekjes ontstaan die vocht afscheiden. De huid voelt ruw aan en kan gebarsten lijken. Allergisch contacteczeem heeft dezelfde symptomen maar komt voor na contact met een specifieke stof.

Psoriasis presenteert zich als scherpbegrensde, rode plaques bedekt met zilverachtige schilfers. De plaques voelen verdikt aan. De schilfers laten zich gemakkelijk afkrabben maar daaronder verschijnt rood, glanzend weefsel. Psoriasis jeukt meestal minder hevig dan eczeem.

Wondroos veroorzaakt plotse, hevige symptomen. De huid wordt felrood, warm en glanzend, met een scherpe begrenzing. De rode vlek breidt zich snel uit, soms binnen uren. Er is hevige pijn en de huid voelt strak gespannen. Algemene symptomen zoals koorts, rillingen en hoofdpijn komen vaak voor.

Cellulitis vertoont vergelijkbare maar minder scherp begrensde symptomen. De roodheid is diffuus en breidt zich trager uit. De huid is gezwollen, warm en pijnlijk bij aanraking. Koorts komt voor maar is vaak minder hoog dan bij wondroos.

Ringworm toont kenmerkende ronde of ovale rode vlekken met een opvallende, licht verheven rand en een bleker centrum. De rand kan kleine schubjes bevatten. Het jeukt meestal matig en kan zich uitbreiden als het niet behandeld wordt.

Erythema migrans bij de ziekte van Lyme begint als een kleine rode vlek die geleidelijk uitbreidt tot een grote, ronde of ovale rode ring, soms met een centraal helder gebied. De uitslag is niet pijnlijk en jeukt meestal niet. Algemene symptomen zoals vermoeidheid en spierpijn kunnen voorkomen.

Erythema nodosum veroorzaakt pijnlijke, verheven knobbels onder de huid. Deze knobbels zijn 1 tot 5 centimeter groot, voelen vast aan, zijn rood tot paars verkleurd en erg gevoelig voor aanraking. Na enkele weken verkleuren ze geleidelijk van rood naar groen en geel, zoals kneuzingen.

Uitslag op de onderbenen heeft vaak specifieke voorkeurslokalisaties die samenhangen met de onderliggende oorzaak.

Rond de enkels en de onderkant van het onderbeen, het zogenaamde gaiterzone, komt spatadereczeem het meest voor. Deze zone ondervindt de meeste druk van het ophopende bloed in staande positie. De bruine verkleuring, verdikking van de huid en open wondjes concentreren zich hier. Ook vochtophoping door hartfalen of nierziekten manifesteert zich eerst rond de enkels.

De voorkant van het scheenbeen is een typische lokatie voor craquelé-eczeem omdat de huid hier van nature droger is en er weinig onderhuidse vetlaag is. Psoriasis komt ook vaak voor op de schenen, waarbij de plaques symmetrisch aanwezig zijn op beide benen. Erythema nodosum, de pijnlijke knobbels, verschijnen bijna uitsluitend op de voorkant van de onderbenen.

De knieholte en achterkant van het onderbeen zijn gevoelige plekken voor allergisch contacteczeem en atopisch eczeem. Deze zones zijn vochtiger door zweten en ondervinden meer wrijving, wat eczeem kan uitlokken. Bij kinderen met atopisch eczeem zijn de plooien achter de knieën een typische lokatie.

De zijkanten van de onderbenen kunnen aangetast werden bij uitgebreide huidaandoeningen zoals psoriasis of wijdverspreid eczeem. Schimmelinfecties zoals ringworm kunnen overal op het onderbeen voorkomen, vaak op meerdere plaatsen tegelijk.

Wondroos en cellulitis kunnen zich overal op het onderbeen voordoen, maar beginnen vaak bij een ingangspunt zoals een wondje, kloofje tussen de tenen, of eczeemplek. De infectie verspreidt zich vandaar uit over het onderbeen en kan zelfs het hele been aantasten als ze niet behandeld wordt.

Het is belangrijk op te merken dat sommige aandoeningen niet beperkt blijven tot de onderbenen. Eczeem, psoriasis en sommige infecties kunnen zich ook elders op het lichaam voordoen. De aanwezigheid van uitslag op andere lichaamsdelen naast de onderbenen kan juist helpen bij het stellen van de juiste diagnose.

De verdeling over één of beide benen geeft ook informatie. Bilaterale, symmetrische uitslag wijst vaak op een systeemprobleem zoals spatadereczeem, craquelé-eczeem of psoriasis. Eenzijdige uitslag suggereert een lokale oorzaak zoals een infectie of een specifiek contactallergeen dat slechts op één been inwerkte.

Uitslag op de onderbenen heeft vaak specifieke voorkeurslokalisaties die samenhangen met de onderliggende oorzaak.

Rond de enkels en de onderkant van het onderbeen, het zogenaamde gaiterzone, komt spatadereczeem het meest voor. Deze zone ondervindt de meeste druk van het ophopende bloed in staande positie. De bruine verkleuring, verdikking van de huid en open wondjes concentreren zich hier. Ook vochtophoping door hartfalen of nierziekten manifesteert zich eerst rond de enkels.

De voorkant van het scheenbeen is een typische lokatie voor craquelé-eczeem omdat de huid hier van nature droger is en er weinig onderhuidse vetlaag is. Psoriasis komt ook vaak voor op de schenen, waarbij de plaques symmetrisch aanwezig zijn op beide benen. Erythema nodosum, de pijnlijke knobbels, verschijnen bijna uitsluitend op de voorkant van de onderbenen.

De knieholte en achterkant van het onderbeen zijn gevoelige plekken voor allergisch contacteczeem en atopisch eczeem. Deze zones zijn vochtiger door zweten en ondervinden meer wrijving, wat eczeem kan uitlokken. Bij kinderen met atopisch eczeem zijn de plooien achter de knieën een typische lokatie.

De zijkanten van de onderbenen kunnen aangetast werden bij uitgebreide huidaandoeningen zoals psoriasis of wijdverspreid eczeem. Schimmelinfecties zoals ringworm kunnen overal op het onderbeen voorkomen, vaak op meerdere plaatsen tegelijk.

Wondroos en cellulitis kunnen zich overal op het onderbeen voordoen, maar beginnen vaak bij een ingangspunt zoals een wondje, kloofje tussen de tenen, of eczeemplek. De infectie verspreidt zich vandaar uit over het onderbeen en kan zelfs het hele been aantasten als ze niet behandeld wordt.

Het is belangrijk op te merken dat sommige aandoeningen niet beperkt blijven tot de onderbenen. Eczeem, psoriasis en sommige infecties kunnen zich ook elders op het lichaam voordoen. De aanwezigheid van uitslag op andere lichaamsdelen naast de onderbenen kan juist helpen bij het stellen van de juiste diagnose.

De verdeling over één of beide benen geeft ook informatie. Bilaterale, symmetrische uitslag wijst vaak op een systeemprobleem zoals spatadereczeem, craquelé-eczeem of psoriasis. Eenzijdige uitslag suggereert een lokale oorzaak zoals een infectie of een specifiek contactallergeen dat slechts op één been inwerkte.

Er bestaan veel misvattingen over de behandeling van uitslag op de onderbenen die niet alleen ineffectief zijn, maar soms de situatie zelfs verergeren.

Het idee dat krabben verlichting geeft en geen kwaad kan, is fout. Krabben beschadigt de huidbarrière, verhoogt het risico op infecties en verergert de ontstekingsreactie. Vooral bij spatadereczeem, waarbij de huid al kwetsbaar is, kunnen krassen leiden tot open wondjes die zeer moeilijk genezen. Knip je nagels kort en probeer afleidende activiteiten te vinden wanneer de jeuk toeslaat.

Te lang wachten met behandeling van spatadereczeem in de hoop dat het vanzelf overgaat, leidt tot progressieve huidschade. Hoe langer de huidveranderingen bestaan, hoe moeilijker ze te behandelen zijn. Open wondjes kunnen ontstaan die maanden tot jaren aanhouden. Vroege behandeling met compressietherapie kan veel leed voorkomen.

Zelfmedicatie met alle mogelijke crèmes en zalven tegelijk maakt het lastig om te bepalen wat werkt. Bij een probleem zie je dan niet dat de behandeling zelf irritatie kan veroorzaken. Introduceer nieuwe producten één voor één.

Het gebruik van heet water en agressieve zeep om de jeuk te verlichten, werkt averechts. Dit droogt de huid verder uit en verergert eczeem en craquelé-eczeem. Gebruik lauw water en milde reinigingsmiddelen. Een wasolie is vaak beter dan zeep voor droge huid.

Steunkousen dragen zonder medisch advies en zonder de juiste maat en sterkte kan ineffectief of zelfs schadelijk zijn. Te strakke compressie kan de bloedcirculatie juist afknellen. Te zwakke compressie geeft onvoldoende ondersteuning. Laat compressiekousen, indien nodig, aanmeten door een bandagist.

Het negeren van tekenen van een infectie zoals wondroos of cellulitis is gevaarlijk. Deze infecties kunnen zich snel verspreiden en leiden tot ernstige complicaties zoals bloedvergiftiging. Plotse toename van roodheid, zwelling en pijn, gecombineerd met koorts, vraagt om directe medische aandacht.

Het idee dat je altijd moet afwachten tot de uitslag vanzelf overgaat, is onverstandig. Sommige aandoeningen zijn chronisch en vereisen blijvende behandeling. Vroege interventie voorkomt complicaties en langdurige ontsteking.

Is uitslag op het onderbeen besmettelijk?

Dit hangt af van de oorzaak. Infecties zoals wondroos en schimmelinfecties kunnen besmettelijk zijn. Schimmelinfecties kunnen overgedragen worden via direct contact of gedeelde handdoeken en schoenen. Huidaandoeningen zoals eczeem, psoriasis en spatadereczeem zijn niet besmettelijk. Je kunt ze niet oplopen door contact met iemand die deze aandoeningen heeft, hoewel erfelijke aanleg een rol kan spelen.

Hoe lang duurt uitslag op het onderbeen?

De duur varieert sterk. Acute uitslag door irritatie verdwijnt vaak binnen enkele weken. Spatadereczeem en psoriasis zijn chronische aandoeningen die jaren kunnen aanhouden en blijvende behandeling vragen. Craquelé-eczeem verbetert meestal in de zomer maar keert terug in de winter. Infecties zoals wondroos genezen met antibiotica binnen één tot twee weken. Schimmelinfecties vragen minstens twee weken behandeling. Erythema nodosum verdwijnt spontaan binnen vier tot zes weken.

Helpt het been hoog leggen?

Ja, bij spatadereczeem en vochtophoping helpt het been hoog leggen aanzienlijk. Leg je benen meerdere keren per dag voor 15 tot 30 minuten hoger dan je hart. Dit bevordert de veneuze retour en vermindert zwelling. 's Nachts kun je het voeteneind van je bed enkele centimeters verhogen. Bij infecties zoals wondroos helpt rust en hoog leggen ook bij het herstel. Bij andere huidaandoeningen heeft hoog leggen geen direct effect op de uitslag zelf.

Wanneer moet ik naar de dokter?

Raadpleeg een arts bij plotse, pijnlijke roodheid met koorts, wat kan wijzen op wondroos of cellulitis. Ook bij uitslag die niet verbetert na twee weken zelfbehandeling, bij open wondjes die niet genezen, bij hevige jeuk die je slaap verstoort, of bij toenemende zwelling en pijn. Als je diabetes hebt en uitslag of wondjes op je onderbenen ontwikkelt, is medische beoordeling extra belangrijk vanwege het verhoogde risico op complicaties.

Kunnen spataders weer verdwijnen?

Bestaande spataders verdwijnen niet spontaan. Compressietherapie kan de symptomen van spatadereczeem verminderen maar herstelt de beschadigde kleppen in de aderen niet. Er bestaan wel behandelingen om spataders te verwijderen of te sluiten, zoals sclerotherapie waarbij de ader dichtgespoten wordt, of chirurgische verwijdering. Deze behandelingen kunnen overwogen worden bij ernstige klachten of cosmetische bezwaren.

Is uitslag op het onderbeen gevaarlijk?

Meestal niet direct gevaarlijk, maar sommige oorzaken vragen wel dringende aandacht. Wondroos en cellulitis kunnen zich snel verspreiden en bloedvergiftiging veroorzaken als ze niet behandeld worden. Open wondjes bij spatadereczeem kunnen chronisch worden en moeilijk genezen, wat de kwaliteit van leven aanzienlijk beïnvloedt. Erythema nodosum kan wijzen op een onderliggende systeemziekte die behandeling vraagt. Vroege medische beoordeling helpt ernstige complicaties te voorkomen.

1. Gezondheid en Wetenschap, Dermatitis van het onderbeen
   
2. EBPnet België
   
3. Huidarts.com, Informatie over huidaandoeningen
   
4. Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie
5. Thuisarts.nl, Patiënteninformatie over huidaandoeningen