Brandwonden: Symptomen, Oorzaken & Behandeling

Een brandwonde is een beschadiging van de huid en eventueel dieper gelegen weefsels door warmte, electriciteit of agressieve chemische stoffen. De huid verliest hierbij haar beschermende functie, wat kan leiden tot vochtverlies, infecties en pijn. De ernst van de schade hangt af van meerdere factoren: de temperatuur van de warmtebron en de duur van het contact.

Brandwonden komen vaak voor in het dagelijks leven. Denk aan ongelukken in de keuken met kokend water of hete pannen, het aanraken van een hete oven of strijkijzer, verbranding door vlammen van vuur of kaarsen, en chemische brandwonden door contact met bijtende vloeistoffen zoals ontstoppers of bleekmiddel. Ook elektrische brandwonden, bijvoorbeeld door contact met stopcontacten of hoogspanning, komen voor.

De huid bestaat uit drie lagen: de opperhuid, de lederhuid en het onderhuidse bindweefsel. Naargelang hoeveel van deze lagen beschadigd zijn, spreken we van verschillende graden van brandwonden. Deze indeling helpt artsen inschatten welke behandeling nodig is en of ziekenhuisopname noodzakelijk is.

Oppervlakkige brandwonden betreffen alleen de bovenste huidlagen. De huid kleurt rood, kan pijn doen en er kunnen kleine blaasjes ontstaan. De tastzin blijft intact en als je op de huid drukt, wordt ze wit en kleurt daarna weer rood. Het wondoppervlak is vochtig. Deze brandwonden genezen meestal binnen twee tot drie weken meestal zonder blijvende littekens. Onvoldoende nazorg kan wel kleurveranderingen veroorzaken.

Diepe brandwonden tasten ook de diepere huidlagen aan. De tastzin is aangetast of helemaal verdwenen, wat een teken is van ernstige schade aan de zenuwen. De huid kleurt niet meer rood na druk uitoefenen. Het wondoppervlak ziet er vaak droog uit en kan wit, bruin of zwart verkleurd zijn. Brandwonden door vlammen of elektrische stroom zijn meestal diep. Deze wonden genezen veel trager en laten vaak littekens achter.

Naast de diepte is ook de grootte van de verbrande zone belangrijk. Een simpele vuistregel is dat de handpalm bij een volwassene ongeveer 1% van het totale lichaamsoppervlak beslaat. Een arm komt overeen met 9%, een been met 18%, en de romp met 36% van het lichaamsoppervlak. Brandwonden die meer dan 10% van het lichaam beslaan, worden als ernstig beschouwd en vereisen ziekenhuisopname.

Brandwonden ontstaan wanneer de huid wordt blootgesteld aan extreme omstandigheden die de normale structuur van het weefsel beschadigen. Verschillende oorzaken kunnen leiden tot brandwonden, elk met hun eigen kenmerken en risico's.

Thermische brandwonden, veroorzaakt door hitte, zijn de meest voorkomende. Dit kan gebeuren door direct contact met vuur of vlammen, bijvoorbeeld wanneer kleding vlam vat. Kokend water, hete olie of andere hete vloeistoffen veroorzaken schroeiwonden die vaak groot en diep zijn. Contact met hete voorwerpen zoals kookplaten, pannen, strijkijzers of uitlaatpijpen van motoren geeft lokale, vaak diepe brandwonden. De ernst hangt sterk af van de temperatuur en hoe lang het contact duurt.

Chemische brandwonden ontstaan door contact met agressieve stoffen die huidweefsel vernietigen. Sterke zuren zoals ontstoppers of batterijzuur, en sterke basen zoals bleekmiddel of ovenreiniger, kunnen ernstige wonden veroorzaken. Het gevaarlijke aan chemische brandwonden is dat de schade doorgaat, zelfs nadat het contact met de stof is gestopt. Daarom is onmiddellijk en grondig spoelen met water zo belangrijk.

Elektrische brandwonden hebben hun eigen karakteristieken. Stroom kan door het lichaam geleiden en inwendige schade aanrichten die groter is dan de zichtbare huidbeschadiging. Een elektrische brandwonde toont vaak kleine intrede- en uitredepunten op de huid, terwijl de schade aan spieren en organen aanzienlijk kan zijn. Hoogspanningsongelukken kunnen levensbedreigende verwondingen veroorzaken.

Stralingsbranden door overmatige blootstelling aan zonlicht of UV-licht zijn meestal oppervlakkig maar kunnen pijnlijk zijn. Ook blootstelling aan radioactieve straling kan brandwonden veroorzaken, hoewel dit gelukkig zeer zeldzaam is.

De diepte van een brandwonde wordt bepaald door de hoeveelheid energie die vrijkomt en de duur van de blootstelling. Hoe hoger de temperatuur en hoe langer het contact, hoe dieper de schade. Ook de locatie op het lichaam speelt een rol: de huid op het gezicht, handen en voeten is dunner en kwetsbaarder dan bijvoorbeeld de huid op de rug.

Na de eigenlijke verbranding treedt er een ontstekingsreactie op in het lichaam. De beschadigde cellen geven stoffen vrij die meer ontstekingscellen aantrekken. Dit is een natuurlijk herstelproces, maar bij ernstige brandwonden kan deze reactie zo hevig zijn dat het tot shock leidt. Er treedt vochtverlies op door de beschadigde huid, wat bloeddrukdaling kan veroorzaken. Ook bestaat er risico op infecties omdat de natuurlijke barrière van de huid doorbroken is.

De symptomen van brandwonden variëren sterk afhankelijk van de diepte en omvang van de beschadiging. Herkenning van de ernst is belangrijk om te bepalen of zelfbehandeling mogelijk is of dat medische hulp nodig is.

Bij oppervlakkige, eerstegraads brandwonden is de huid felrood en voelt warm aan. Er is intense pijn aanwezig omdat de zenuwuiteinden in de opperhuid geprikkeld worden. De huid kan licht opzwellen. Kleine blaasjes met helder vocht kunnen zich vormen, vaak binnen enkele uren na de verbranding. De huid onder de blaas is roze en vochtig. De pijn is het ergst in de eerste 24 tot 48 uur.

Tweedegraads brandwonden zijn dieper en gaan gepaard met grotere blaasjes die gevuld zijn met helder tot gelig vocht. Het gebied eromheen kan wit of roze verkleurd zijn. De pijn is hevig en de huid is zeer gevoelig voor aanraking. Als de blazen openbarsten, komt het onderliggende weefsel bloot te liggen, wat het risico op infecties verhoogt. Deze wonden genezen langzamer, meestal in twee tot drie weken.

Bij derdegraads brandwonden is de huid wit, bruin of zwart verkleurd en voelt leerachtig aan. Opvallend is dat deze wonden vaak minder pijn doen dan oppervlakkiger wonden, omdat de zenuwen vernietigd zijn of beschadigd. Het ontbreken van pijn bij een ernstig uitziende wond is dus juist een alarmsignaal voor diepe beschadiging. De huid is droog en verkoolde resten kunnen zichtbaar zijn.

Naast lokale symptomen kunnen er ook algemene verschijnselen optreden, vooral bij uitgebreide brandwonden. Koude rillingen of koorts kunnen wijzen op shock of een beginnende infectie. Duizeligheid, flauwvallen of verwardheid zijn tekenen van ernstige vochtverlies of shock. Snelle hartslag en snelle ademhaling zijn stressreacties van het lichaam. Misselijkheid en braken komen voor bij ernstige brandwonden of wanneer het gezicht en de luchtwegen betrokken zijn.

Specifieke symptomen kunnen wijzen op bepaalde complicaties. Brandwonden in het gezicht kunnen leiden tot zwelling van de luchtwegen, vooral als er rook is ingeademd. Roetafzettingen in neus of mond, een hese stem of moeite met ademhalen zijn alarmerende tekenen. Brandwonden rond gewrichten kunnen de bewegelijkheid beperken. Circulaire brandwonden rond ledematen kunnen de bloedcirculatie afknellen, wat tot weefselschade kan leiden.

Het is belangrijk te beseffen dat brandwonden in de eerste 48 tot 72 uur nog kunnen verergeren. Wat aanvankelijk oppervlakkig lijkt, kan zich ontwikkelen tot een diepere wonde. Daarom is herbeoordeling na enkele dagen essentieel.

Brandwonden kunnen over het hele lichaam voorkomen, maar bepaalde gebieden worden vaker getroffen afhankelijk van het type ongeval. De verdeling over het lichaam volgt vaak voorspelbare patronen die samenhangen met de oorzaak van de verbranding.

Het gezicht wordt frequent getroffen bij ongelukken met vuur, explosies of spatten van hete vloeistoffen. De huid hier is dun en bijzonder kwetsbaar. Brandwonden in het gezicht vereisen altijd extra medische aandacht vanwege de nabijheid van de luchtwegen en de risico's voor ademhalingsproblemen. Ook het voorste deel van de hals valt vaak in deze zone.

De handen zijn de meest voorkomende locatie voor brandwonden, omdat we van nature onze handen gebruiken om te tasten, vast te pakken of gevaar af te weren. De vingers, handpalmen en polsen lopen het grootste risico. Bij kinderen zien we vaak brandwonden aan de handpalmen wanneer ze tegen hete oppervlakken aanraken.

De armen, vooral de onderarmen, worden vaak geraakt door spatten met kokend water of hete olie. De binnenkant van de onderarm heeft dunnere huid en is gevoeliger. Bij afweerbewegingen tegen vuur of hitte zijn de buitenkanten van armen en ellebogen vaak betrokken.

De romp toont verschillende patronen afhankelijk van de oorzaak. Bij brandende kleding zien we vaak grote, aaneengesloten gebieden op borst, buik of rug. Bij kinderen komt de voorkant van de romp vaak in contact met gemorste hete dranken die vanaf een tafel naar beneden stromen. De rug wordt minder vaak getroffen, behalve bij ongelukken waarbij iemand in vlammen terechtkomt.

De benen vertonen typisch spatpatronen bij schroei met hete vloeistoffen die naar beneden lopen. De voorkant van de bovenbenen en schenen zijn het meest kwetsbaar. Bij kleine kinderen zien we soms symmetrische patronen aan beide benen wanneer ze in te heet badwater worden gezet, wat helaas ook een teken van mishandeling kan zijn.

De voeten lopen risico bij contact met hete oppervlakken zoals verhit zand, asfalt of metalen roosters. Ook spatten en gietende vloeistoffen treffen de voeten als eerste. Bij ouderen met verminderd gevoel door zenuwschade komt dit vaker voor.

Bepaalde lichaamsdelen krijgen bijzondere aandacht in de behandeling. Gewrichten zoals ellebogen, knieën, oksels en liezen zijn kritieke zones omdat littekens hier de bewegelijkheid kunnen beperken. Plooien en overlappende huidgebieden genezen moeilijker door constante beweging en vochtigheid. Brandwonden aan geslachtsdelen, hoewel zeldzaam, vormen een aparte categorie vanwege de gevoeligheid en functionaliteit van dit gebied.

De omvang van brandwonden wordt gemeten volgens de 'regel van negenen', waarbij verschillende lichaamsdelen een percentage van het totale lichaamsoppervlak vertegenwoordigen. Deze indeling helpt artsen de ernst inschatten en bepaalt mede of ziekenhuisopname nodig is.

De behandeling van brandwonden begint met adequate eerste hulp, gevolgd door professionele medische zorg wanneer nodig. Het doel is de schade te beperken, infecties te voorkomen, pijn te verlichten en littekens te minimaliseren.

De allereerste stap is het stoppen van het verbrandingsproces. Bij brandende kleding moet het slachtoffer gaan liggen en over de grond rollen om de vlammen te doven, volgens het principe stop, drop and roll. Probeer niet rechtop te blijven staan, want dat verspreidt de vlammen alleen maar verder.

Onmiddellijk daarna is het essentieel om de brandwonde te spoelen met lauw water. Dit is de belangrijkste eerste hulpmaatregel. Spoel gedurende 20 tot 30 minuten, beginnend zo snel mogelijk na de verbranding. Het water moet lauw zijn, niet ijskoud, want koud water kan verdere schade veroorzaken door onderkoeling. Het spoelen koelt het weefsel af en stopt het verbrandingsproces dat doorgaat in de diepere huidlagen.

Bij chemische brandwonden is grondig spoelen nog belangrijker. Blijf minstens 20 minuten spoelen en verwijder ondertussen voorzichtig eventuele besmeurde kleding. Probeer niet te neutraliseren met andere chemische stoffen, want de reactie kan extra hitte produceren en de schade vergroten.

Laat vreemde stoffen die aan de huid kleven, zoals gesmolten plastic of asfalt, ter plaatse. Probeer deze niet zelf te verwijderen want dat veroorzaakt extra schade. Dit is werk voor medisch personeel. Verwijder wel sieraden en strakke kleding rondom de brandwonde voordat zwelling optreedt.

Na het spoelen bedek je kleinere brandwonden met een propere, vochtige doek tijdens vervoer naar medische hulp. Bij grotere brandwonden gebruik je droge, propere doeken om het slachtoffer tegen warmteverlies te beschermen. Bescherm tegen onderkoeling, want mensen met uitgebreide brandwonden kunnen snel afkoelen. Probeer het slachtoffer gerust te stellen, want angst en pijn verhogen de stress.

Voor kleine, oppervlakkige brandwonden kan de huisarts de behandeling opstarten. De wonde wordt eerst grondig gereinigd. Dode huid en vuil worden eventueel verwijderd om infecties te voorkomen. De brandwonde wordt verzorgd met een speciaal paraffinegaasje en zalf die de genezing bevordert. Een dik absorberend verband neemt het vocht op dat de wonde de eerste 48 uur afscheidt.

Goede pijnstilling is belangrijk. Paracetamol is vaak voldoende voor kleine brandwonden. Bij ernstiger wonden zijn sterkere pijnstillers nodig. De eerste twee dagen is de pijn meestal het ergst.

De wonde evolueert nog de eerste 48 tot 72 uur. Daarom is herbeoordeling na twee tot drie dagen noodzakelijk. De arts controleert of de wonde goed geneest en past de behandeling aan indien nodig.

Bij ernstige brandwonden die diep zijn, groter dan 10% van het lichaamsoppervlak beslaan, of zich bevinden op kritieke plaatsen zoals het gezicht, handen, voeten of geslachtsorganen, is ziekenhuisopname noodzakelijk. Ook bij elektrische of chemische brandwonden, bij brandwonden bij zeer jonge kinderen of ouderen, of wanneer de luchtwegen betrokken zijn, is gespecialiseerde zorg vereist.

In het ziekenhuis of brandwondencentrum wordt intensieve behandeling gegeven. Dit omvat vochttoediening via infuus om shock te voorkomen, nauwgezette pijnbestrijding, het openhouden van de luchtwegen bij gezichtsbrandwonden, en het voorkomen en behandelen van infecties. Bij zeer diepe brandwonden kan huidtransplantatie nodig zijn, waarbij gezonde huid van een andere plaats op het lichaam wordt overgebracht naar de brandwonde.

Revalidatie en fysiotherapie zijn belangrijk om te voorkomen dat littekens de bewegelijkheid beperken, vooral bij brandwonden boven gewrichten. Drukkleding kan helpen om littekens platter en zachter te maken. Bij brandwonden in het gezicht of op andere zichtbare plaatsen kan psychologische ondersteuning helpen om te leren omgaan met veranderd uiterlijk.

Er bestaan veel misvattingen over de behandeling van brandwonden die niet alleen ineffectief zijn, maar de situatie zelfs kunnen verergeren. Het is belangrijk deze te kennen om fouten te vermijden.

Het aanbrengen van boter, tandpasta, olie of andere huismiddeltjes op een brandwonde is een verouderde praktijk die je absoluut moet vermijden. Deze stoffen sluiten de warmte in waardoor de verbranding dieper doorgaat in het weefsel. Bovendien verhogen ze het risico op infecties en maken ze het later moeilijker voor medisch personeel om de wonde goed te reinigen en te beoordelen.

IJskoud water of ijsblokjes direct op de wonde leggen lijkt logisch om te koelen, maar veroorzaakt juist extra schade. De extreme kou kan het weefsel bevriezen en afsterven, wat de wond verergert. Bij grote brandwonden kan ijskoud water ook leiden tot onderkoeling van het hele lichaam. Gebruik altijd lauw water voor het spoelen.

Blaasjes doorprikken is verleidelijk omdat ze gespannen aanvoelen, maar moet je niet zelf doen. De vloeistof in blaasjes beschermt het onderliggende weefsel. Als je een blaas doorprikt, verhoog je het risico op infecties aanzienlijk. Alleen als een blaas uit zichzelf barst of zo groot wordt dat hij de beweging belemmert, kan medisch personeel beslissen om hem onder steriele omstandigheden te openen.

Loshangende huid of verkoelde resten van de brandwonde zelf verwijderen lijkt nuttig, maar moet je aan zorgprofessionals overlaten. Zelf trekken aan dode huid vergroot de wonde en doet veel pijn. Ook kunnen er nog levende cellen aan vast zitten die bij verwijdering verloren gaan.

Het gebruik van watten of pluisjes materiaal direct op de wonde is onhandig. Deze materialen plakken vast aan het wondoppervlak en zijn pijnlijk om te verwijderen. Gebruik altijd speciaal wondmateriaal of schone, gladde doeken.

De wonde aan de lucht laten genezen zonder bedekking werkt niet goed bij brandwonden. De wonde droogt uit, wat pijnlijk is en de genezing vertraagt. Ook vergroot het het infectierisico. Een vochtige wondomgeving, gecreëerd door speciale zalven en verbanden, bevordert juist de genezing.

Te snel stoppen met pijnstilling omdat je bang bent voor verslaving of bijwerkingen is onverstandig. Adequate pijncontrole is cruciaal voor herstel. Pijn veroorzaakt stress die de genezing vertraagt. Bespreek pijndoorbraken altijd met je arts in plaats van ze te negeren.

Het idee dat je een brandwonde moet laten littekenen omdat dat natuurlijk is, is achterhaald. Moderne behandelingen zoals drukkleding, siliconengels en soms chirurgische correcties kunnen littekens aanzienlijk verbeteren. Vooral bij kinderen is het belangrijk om littekenvorming te minimaliseren omdat littekens niet meegroeien met het lichaam.

Moet ik naar de dokter met een brandwonde?

Ga naar de dokter bij brandwonden groter dan de palm van je hand, bij diepe brandwonden waarbij de huid wit, zwart of leerachtig is, bij brandwonden in het gezicht, op handen, voeten of over gewrichten, en bij alle chemische of elektrische brandwonden. Ook bij tekenen van infectie zoals toenemende roodheid, zwelling, etter of koorts, of wanneer de pijn niet reageert op pijnstillers, is medische hulp nodig. Bij baby's en jonge kinderen is het verstandig om altijd een arts te raadplegen, ook bij schijnbaar kleine brandwonden.

Hoe lang duurt het voordat een brandwonde geneest?

Oppervlakkige brandwonden genezen meestal binnen twee tot drie weken zonder littekens. Diepere brandwonden hebben langer nodig, vaak vier tot zes weken of meer. De genezingsduur hangt af van de diepte, grootte en locatie van de brandwonde, je algemene gezondheid en leeftijd. Brandwonden bij kinderen genezen meestal sneller dan bij ouderen. Littekens blijven nog maanden rijpen en kunnen tot twee jaar na de brandwonde blijven veranderen.

Blijven er littekens over van brandwonden?

Oppervlakkige brandwonden laten meestal geen littekens achter. Diepere brandwonden veroorzaken wel littekens die permanent kunnen zijn. De zichtbaarheid van littekens hangt af van de diepte van de wonde, de locatie op het lichaam, je genetische aanleg voor littekenvorming, en de kwaliteit van de behandeling. Littekens in het gezicht of op andere zichtbare plaatsen kunnen psychologisch belastend zijn. Moderne behandelingen kunnen littekens wel verbeteren.

Wat moet ik doen als een blaar opengaat?

Als een blaar uit zichzelf opengaat, laat dan de losliggende huid zitten als natuurlijke bescherming. Was je handen grondig voordat je de wonde verzorgt. Reinig de wonde voorzichtig met lauw water. Breng een antibacteriële zalf aan en bedek met een steriel verband. Controleer het verband dagelijks op tekenen van infectie zoals toenemende roodheid, zwelling of etter en ververs het indien nodig. Als je ongerust bent of de wonde niet goed lijkt te genezen, raadpleeg dan je arts.

Kan ik zonnen met een genezen brandwonde?

Vermijd directe blootstelling aan zonlicht van recent genezen brandwonden gedurende minstens een jaar. Het nieuwe weefsel is extra gevoelig voor UV-straling en kan permanent donker verkleuren. Gebruik altijd zonnebrandcrème met hoge factor op genezen brandwonden en bedek ze indien mogelijk met kleding. Ook na een jaar blijft bescherming belangrijk om verkleuring te voorkomen.

Wanneer kan ik weer sporten na een brandwonde?

Dit hangt af van de locatie en ernst van de brandwonde. Bij kleine, oppervlakkige brandwonden kun je vaak al na enkele dagen lichte activiteiten hervatten, mits de wonde goed beschermd is. Bij brandwonden over gewrichten of grotere brandwonden kan het weken tot maanden duren voordat intensieve sport mogelijk is. Fysiotherapie kan nodig zijn om mobiliteit te behouden. Volg altijd het advies van je arts en forceer niet als het pijn doet, want dat kan littekens verergeren.

‍

1. Gezondheid en Wetenschap: Brandwonden
2. EBPnet België
3. Brandwonden.be: Informatieplatform over brandwonden
4. Gezondheid en Wetenschap: Eerste hulp bij brandwonden