Atopisch Eczeem bij Volwassenen: Symptomen, Oorzaken & Behandeling

Atopisch eczeem, ook wel constitutioneel eczeem genoemd, is een langdurige ontstekingsziekte van de huid die zich kenmerkt door periodes van jeuk, roodheid en droogheid. Het is een van de meest voorkomende huidaandoeningen bij volwassenen en kan je dagelijks leven behoorlijk beïnvloeden.

De aandoening ontstaat door een combinatie van genetische aanleg en omgevingsfactoren. Het woord 'atopisch' verwijst naar een erfelijke neiging tot het ontwikkelen van allergische aandoeningen. Als je atopisch eczeem hebt, is de kans groter dat je ook last krijgt van andere atopische aandoeningen zoals astma, hooikoorts of voedselallergie. Deze aandoeningen komen vaak in dezelfde familie voor.

Bij atopisch eczeem werkt je huidbarrière niet optimaal. Een gezonde huid vormt een sterke beschermlaag die vocht vasthoudt en schadelijke stoffen buitenhoudt. Bij mensen met atopisch eczeem is deze barrière verzwakt, waardoor de huid sneller uitdroogt en gevoeliger wordt voor prikkels van buitenaf. Dit verklaart waarom je huid zo heftig reageert op dingen die andere mensen nauwelijks merken.

Het is belangrijk om te weten dat atopisch eczeem niet besmettelijk is. Je kunt het niet overdragen aan anderen en je krijgt het niet van iemand anders. De aandoening heeft alles te maken met hoe je eigen huid en immuunsysteem functioneren.

Hoewel atopisch eczeem vaak al in de kindertijd begint, kan het ook voor het eerst opduiken op volwassen leeftijd. Bij veel mensen die het als kind hadden, verbetert de aandoening tijdens de puberteit. Toch blijkt bij ongeveer de helft de aandoening later in het leven terug te komen of blijft deze in mildere vorm aanwezig.

De precieze oorzaak van atopisch eczeem is nog niet volledig opgehelderd, maar we weten wel dat verschillende factoren een rol spelen bij het ontstaan en verergeren van de aandoening.

Erfelijke aanleg

De belangrijkste factor is erfelijkheid. Als een of beide ouders atopisch eczeem, astma of hooikoorts hebben, is de kans veel groter dat je zelf ook atopisch eczeem ontwikkelt. Deze genetische aanleg zorgt ervoor dat je huid anders reageert op prikkels uit de omgeving en dat je immuunsysteem overgevoelig is.

Verstoorde huidbarrière

Bij mensen met atopisch eczeem produceert de huid onvoldoende lipiden (vetten) en vocht bindende stoffen. Hierdoor kan de buitenste laag van je huid zijn beschermende functie niet goed uitoefenen. Vocht verdampt sneller, de huid droogt uit en allergenen en irriterende stoffen kunnen gemakkelijker binnendringen.

Immuunsysteem

Je immuunsysteem speelt ook een belangrijke rol. Bij atopisch eczeem reageert het afweersysteem te heftig op bepaalde prikkels, wat leidt tot ontstekingsreacties in de huid. Deze ontstekingen veroorzaken de typische rode, gezwollen en jeukende plekken.

Uitlokkende factoren (triggers)

Atopisch eczeem verloopt in opstoten, waarbij periodes van ernstige klachten worden afgewisseld met rustigere periodes. Verschillende factoren kunnen zo'n opstoot uitlokken. Huidirritatie door zweten, krabben, ruwe kleding of frequent wassen met zeep en water kan de symptomen verergeren. De huid droogt hierdoor verder uit en raakt meer beschadigd.

Stress en emotionele spanning kunnen ook een opstoot veroorzaken of verergeren. Het is vaak een vicieuze cirkel: stress verergert het eczeem, en het eczeem op zijn beurt veroorzaakt meer stress door de jeuk, het uiterlijk en de ongemakken.

Bij sommige mensen spelen allergische reacties een rol. Allergieën voor huisstofmijt, huisdieren, bepaalde voedingsmiddelen of pollen kunnen bij gevoelige personen het eczeem verergeren. Het is echter belangrijk om te weten dat niet iedereen met atopisch eczeem allergieën heeft, en dat het vermijden van allergenen niet bij iedereen verbetering geeft.

Klimaat en seizoenen hebben ook invloed. Veel mensen merken dat hun eczeem erger wordt in de winter, wanneer de lucht droger is en binnen veel verwarmd wordt. De zomer kan zowel positieve als negatieve effecten hebben: zonlicht kan helend werken, maar zweten maakt het eczeem juist erger.

Het belangrijkste en meest hinderlijke symptom van atopisch eczeem is een chronische, jeukende huiduitslag. Deze jeuk kan zo intens zijn dat het je nachtrust verstoort en je concentratie overdag beïnvloedt. De neiging om te krabben is vaak onweerstaanbaar, maar krabben verergert het eczeem en kan leiden tot wondjes en infecties.

Uiterlijke kenmerken

De huiduitslag bij atopisch eczeem kan er verschillend uitzien, afhankelijk van de fase en de ernst. Vaak zie je rode vlekken op een droge, schilferige huid. De huid kan ruw en verdikt aanvoelen, vooral op plekken waar al lang eczeem zit. Soms ontstaan er kleine blaasjes of bultjes waaruit vocht kan komen, wat nattend eczeem wordt genoemd. Dit vocht droogt na verloop van tijd op en vormt korstjes.

Door het voortdurende krabben ontstaan er vaak krabwonden en beschadigingen aan de huid. Deze wondjes kunnen geïnfecteerd raken met bacteriën, wat je kunt herkennen aan etteren en geelachtige korsten. Na het genezen van het eczeem kunnen er littekens of verkleuringen achterblijven.

Verschil in huidskleur

Bij mensen met een lichtere huidskleur is het eczeem vaak felrood van kleur. Bij mensen met een donkere huidskleur kan het eczeem er paars, donkerbruin of grijs uitzien. Ook kunnen donkere of juist lichtere vlekken ontstaan na het genezen, hoewel deze meestal na verloop van tijd vervagen.

Lichamelijke sensaties

Naast jeuk kunnen er ook andere onprettige sensaties zijn. De huid kan strak aanvoelen, branden of pijnlijk zijn, vooral wanneer er scheurtjes in ontstaan. Deze scheurtjes komen vaak voor op plekken die veel bewegen, zoals de knokkels van je vingers of in je knieholtes.

Psychologische impact

De voortdurende jeuk, het zichtbare karakter van de aandoening en de onvoorspelbaarheid van opstoten kunnen een zware psychologische tol eisen. Veel mensen met atopisch eczeem ervaren gevoelens van schaamte, verlegenheid of zelfs depressie. Slapeloosheid door nachtelijke jeuk kan leiden tot vermoeidheid en prikkelbaarheid overdag. Het is een vicieuze cirkel waarin stress het eczeem verergert en het eczeem op zijn beurt meer stress veroorzaakt.

Bij volwassenen verschijnt atopisch eczeem vaak op specifieke, kenmerkende plaatsen op het lichaam. Door te weten waar het eczeem typisch voorkomt, kunnen artsen de diagnose makkelijker stellen.

Typische locaties

De meest voorkomende plekken waar atopisch eczeem bij volwassenen optreedt zijn het gezicht, de hals, de oogleden, de knieholtes en de binnenkant van de ellebogen. Deze gebieden hebben gemeenschappelijk dat de huid daar dunner en gevoeliger is, en dat ze vaak in contact komen met irriterende stoffen of veel bewegen.

In het gezicht kan het eczeem vooral rond de ogen, op de wangen en rond de mond voorkomen. Het eczeem op de oogleden kan bijzonder lastig zijn omdat de huid daar zo dun en gevoelig is. Aan de hals komt het vaak voor in de plooien en in gebieden die in contact komen met kleding of sieraden.

De handen en polsen zijn ook veelvoorkomende plekken, vooral bij mensen die beroepsmatig veel met water, zeep of chemische stoffen werken. Het eczeem op de handen kan variëren van droge, schilferige plekken tot pijnlijke, diepe scheurtjes.

Verspreiding over het lichaam

Atopisch eczeem kan zich ook verspreiden naar andere lichaamsdelen, zoals de romp, armen en benen. In ernstige gevallen kan het over grote delen van het lichaam voorkomen. De uitslag is vaak symmetrisch, wat betekent dat dezelfde plekken aan beide kanten van het lichaam zijn aangedaan.

Huidplooien zijn gevoelige gebieden waar eczeem vaak optreedt. Dit komt doordat deze plekken warm en vochtig zijn door zweten, en er veel wrijving optreedt. Denk aan de oksels, de liezen, onder de borsten of in buikplooien.

Het belangrijkste om te weten is dat atopisch eczeem een chronische aandoening is die niet volledig te genezen valt. De behandeling richt zich daarom op twee hoofddoelen: het goed verzorgen van je huid om de barrièrefunctie te herstellen, en het behandelen van opstoten om de symptomen te verlichten.

Dagelijkse huidverzorging

De basis van elke behandeling is het dagelijks hydrateren van je huid, ook wanneer je geen actief eczeem hebt. Hydraterende crèmes, zalven, lotions en badoliën helpen je huid vochtig te houden en versterken de huidbarrière. Je kunt deze producten zo vaak gebruiken als nodig, meerdere keren per dag als je huid daar baat bij heeft.

Het beste moment om te hydrateren is direct na het douchen of baden, wanneer je huid nog vochtig is. Dep je huid voorzichtig droog en breng dan meteen je hydraterende product aan. Zalf is vaak effectiever dan crème bij zeer droge huid, omdat zalf meer vet bevat en minder snel verdampt.

Kies bij voorkeur voor hypoallergene producten zonder parfum, kleurstoffen en bewaarmiddelen. Deze stoffen kunnen de huid extra irriteren. Veel apothekers kunnen ook hydraterende crèmes op maat maken, vaak op basis van cetomacrogol of ureum. Een duur product is overigens niet per se beter dan een eenvoudige basiscrème.

Behandeling van opstoten

Wanneer je een opstoot hebt, schrijft je arts meestal cortisonecrèmes of zalven voor. Cortisone is een krachtige ontstekingsremmer die helpt om roodheid, zwelling en jeuk te verminderen. Er bestaan verschillende sterktes cortisone, en je arts kiest de juiste sterkte afhankelijk van de ernst van je eczeem en de plek op je lichaam waar het zit. Gezichtshuid krijgt bijvoorbeeld een mildere cortisonebereiding dan de huid op je benen.

Het is belangrijk om cortisoneproducten precies te gebruiken zoals je arts heeft voorgeschreven. Sommige mensen moeten af en toe preventief een lage dosis cortisonecrème gebruiken om nieuwe opstoten te voorkomen. Dit wordt onderhoudtherapie genoemd.

Aanvullende behandelingen

Als je chronisch ernstig eczeem hebt met frequente opstoten, kan je arts andere behandelopties overwegen. Lichttherapie (fototherapie) kan helpen door de ontstekingsreactie in de huid te verminderen. Hierbij wordt je huid blootgesteld aan specifieke soorten UV-licht onder medisch toezicht.

Er zijn ook crèmes en geneesmiddelen die inwerken op je immuunsysteem beschikbaar. Deze worden meestal voorgeschreven door een dermatoloog wanneer andere behandelingen onvoldoende effect hebben. Tijdens het gebruik van deze middelen moet je oppassen met blootstelling aan zonlicht.

Voedingssupplementen worden soms aangeprezen voor eczeem, maar wetenschappelijk onderzoek toont aan dat deze doorgaans geen significante verbetering geven van de klachten.

Behandelduur en verwachtingen

De duur van een behandeling varieert sterk per persoon. Sommige mensen hebben met goede huidverzorging en occasioneel wat cortisoncrème voldoende controle over hun symptomen. Anderen hebben intensievere, langdurige behandeling nodig. Het is een kwestie van geduld en het vinden van wat voor jou het beste werkt.

Er bestaan helaas veel misverstanden en mythes over atopisch eczeem en de behandeling ervan. Het is belangrijk om te weten wat niet effectief is, zodat je geen tijd en geld verspilt aan nutteloze behandelingen.

Het gaat niet vanzelf over

Sommige mensen denken dat atopisch eczeem vanzelf verdwijnt als je volwassen wordt, maar dit is niet altijd het geval. Hoewel het bij veel mensen inderdaad minder wordt na de puberteit, blijft ongeveer de helft van de mensen met kindereczeem er ook als volwassene last van houden. Zonder goede huidverzorging en behandeling zal het eczeem niet verbeteren.

Dieet is niet de oplossing

Een veelvoorkomend misverstand is dat een speciaal dieet of het vermijden van bepaalde voedingsmiddelen het eczeem zal genezen. Voor de meeste mensen met atopisch eczeem speelt voeding geen rol. Alleen bij een bewezen voedselallergie kan het vermijden van dat specifieke voedingsmiddel helpen, maar dit komt slechts bij een kleine groep voor. Restrictieve diëten zonder medische indicatie kunnen zelfs schadelijk zijn en leiden tot tekorten aan belangrijke voedingsstoffen.

Te veel wassen verergert het

Hoewel hygiëne belangrijk is, kan te vaak wassen je eczeem juist erger maken. Dagelijks douchen of baden, vooral met warm water en veel zeep, droogt je huid uit en verzwakt de huidbarrière verder. Beperk jezelf tot twee tot drie keer per week kort douchen met lauw water en gebruik zo weinig mogelijk zeep. Badolie kan helpen om uitdroging te voorkomen.

Zonnebank is geen behandeling

Sommige mensen denken dat zonnebanken helpen tegen eczeem omdat natuurlijk zonlicht soms een gunstig effect heeft. Zonnebanken worden echter sterk afgeraden omdat ze andere huidproblemen kunnen veroorzaken en het risico op huidkanker verhogen. Als je baat hebt bij licht, laat je dan doorverwijzen naar een dermatoloog voor medische lichttherapie.

Alternieve behandelingen zonder bewijs

Er worden veel alternatieve behandelingen aangeprezen voor eczeem, van speciale crèmes tot homeopathie. De meeste van deze behandelingen hebben geen wetenschappelijk bewijs van effectiviteit. Sommige kunnen zelfs schadelijk zijn of allergische reacties veroorzaken. Bespreek altijd met je arts voordat je nieuwe behandelingen uitprobeert.

Is atopisch eczeem besmettelijk?

Nee, atopisch eczeem is absoluut niet besmettelijk. Je kunt het niet overdragen aan anderen door aanraking, het delen van handdoeken of andere vormen van contact. Het is een aandoening die voorkomt uit je eigen genetische aanleg en hoe je immuunsysteem functioneert. Zelfs wanneer het eczeem geïnfecteerd raakt met bacteriën, blijft de onderliggende aandoening niet overdraagbaar.

Hoe lang duurt een opstoot?

De duur van een opstoot varieert sterk per persoon en hangt af van verschillende factoren, zoals hoe snel je behandeling start, hoe consequent je je huid verzorgt, en of je de uitlokkende factor kunt vermijden. Met behandeling kunnen milde opstoten binnen één tot twee weken verbeteren. Ernstige opstoten kunnen vier tot zes weken of langer duren om volledig te genezen. Zonder behandeling kan een opstoot maanden aanhouden.

Kan atopisch eczeem worden voorkomen?

Je kunt de genetische aanleg voor atopisch eczeem niet veranderen, maar je kunt wel maatregelen nemen om opstoten te verminderen en minder ernstig te maken. Goede dagelijkse huidverzorging met hydraterende producten is essentieel. Probeer bekende triggers te vermijden, zoals overmatig zweten, stress of contact met irriterende stoffen. Draag zachte, ademende kleding en houd je huis niet te warm. Deze maatregelen kunnen het verschil maken tussen frequente ernstige opstoten en goed beheersbare klachten.

Wanneer moet je naar de huisarts?

Ga naar je huisarts als je voor het eerst symptomen van eczeem ontwikkelt en niet zeker weet wat het is. Bezoek je arts ook wanneer je bekende eczeem plots erger wordt, niet reageert op je gebruikelijke behandeling, tekenen van infectie vertoont zoals etteren of gele korsten, of wanneer de jeuk zo erg is dat het je slaap en dagelijks functioneren ernstig beïnvloedt. Als je eczeem je emotioneel zwaar valt, is het ook belangrijk om dit met je arts te bespreken.

Zal het eczeem altijd blijven terugkomen?

Atopisch eczeem is een chronische aandoening, wat betekent dat de aanleg ervoor levenslang blijft bestaan. Echter, dit betekent niet dat je altijd even ernstige klachten zult hebben. Veel mensen leren in de loop der tijd beter omgaan met hun eczeem en ontdekken wat voor hen werkt. Met goede huidverzorging en het vermijden van triggers kunnen sommige mensen lange periodes zonder noemenswaardige klachten hebben. Anderen hebben continue behandeling nodig om de aandoening onder controle te houden. Het verloop is voor iedereen anders.

Beïnvloedt atopisch eczeem mijn beroepskeuze?

Bepaalde beroepen kunnen je eczeem verergeren of moeilijker te behandelen maken. Werk waarbij je vaak je handen moet wassen, in contact komt met chemische stoffen, of in extreem warme of koude omstandigheden werkt, kan problematisch zijn. Denk aan verpleegkundigen, kappers, schoonmakers, bouwvakkers of koks. Als je eczeem beroepsmatig verergert, kan de bedrijfsarts je helpen met aanpassingen op de werkplek of adviseren over beschermende maatregelen. Soms is het verstandig om bij ernstig eczeem bepaalde beroepen te vermijden.

1. www.ebpnet.be
2. Eczeem. NHG. Mei 2014
3. Eczema. BMJ Best Practice. Aug 2024
4. Thuisarts.nl: Ik heb last van eczeem door erfelijke aanleg
5. Eczemanet
6. Gezondheid en Wetenschap