Puisten: soorten, oorzaken & behandeling

Puisten zijn kleine, vaak rode en pijnlijke bultjes op de huid die ontstaan wanneer haarzakjes of poriën verstopt raken. Je huid produceert van nature talg, een vettige substantie die je huid soepel houdt en beschermt tegen uitdroging. Deze talg wordt aangemaakt door talgklieren in de huid en komt via de poriën naar buiten. Wanneer deze poriën verstopt raken door een combinatie van overtollig talg, dode huidcellen en bacteriën, ontstaan er puisten.

Er bestaan verschillende soorten puisten, elk met hun eigen kenmerken en oorzaken. Sommige puisten blijven oppervlakkig en genezen snel, terwijl andere dieper in de huid zitten en langer aanhouden. Het is belangrijk om te begrijpen welk type puist je hebt, omdat dit bepaalt welke behandeling het beste werkt.

Puisten komen het vaakst voor op plaatsen waar veel talgklieren zitten, zoals het gezicht, de nek, de schouders, de rug en de borst. Ze treffen mensen van alle leeftijden, maar komen vooral vaak voor tijdens de puberteit wanneer hormonen de talgproductie stimuleren. Ook volwassenen kunnen echter last hebben van puisten, vooral vrouwen rond hun menstruatie of tijdens zwangerschap.

Het ontstaan van puisten begint vaak met een verstopping van de poriën. Je huid vernieuwt zichzelf voortdurend, waarbij oude huidcellen afsterven en nieuwe cellen hun plaats innemen. Normaal gesproken worden deze dode cellen op natuurlijke wijze afgevoerd. Soms gebeurt dit echter niet goed en blijven dode huidcellen samen met talg in de poriën achter.

Hormonale veranderingen spelen een belangrijke rol bij het ontstaan van puisten. Tijdens de puberteit, de menstruatie, zwangerschap of door gebruik van bepaalde medicijnen kunnen hormonen de talgklieren stimuleren om meer talg te produceren. Deze overtollige talgproductie vergroot de kans op verstopte poriën aanzienlijk.

Bacteriën zijn vaak betrokken bij het ontstaan van ontstoken puisten. Op je huid leven van nature verschillende soorten bacteriën, waaronder Staphylococcus aureus en Cutibacterium acnes. Deze bacteriën kunnen zich vermenigvuldigen in verstopte poriën, wat leidt tot ontsteking. Je lichaam reageert hierop door witte bloedcellen naar de plek te sturen, wat resulteert in roodheid, zwelling en de karakteristieke etter in de puist.

Bepaalde factoren kunnen het ontstaan van puisten bevorderen of verergeren. Wrijving door strakke kleding, helm of rugzak kan de huid irriteren en tot puisten leiden. Ook het gebruik van vette of olieachtige cosmetica kan de poriën verstoppen. Stress beïnvloedt je hormoonhuishouding en kan daardoor indirect puisten veroorzaken. Daarnaast kunnen bepaalde geneesmiddelen, zoals cortisonehoudende middelen, het risico op puisten verhogen.

Meer informatie over specifieke soorten puisten

Puisten kunnen verschillende oorzaken hebben en zich op uiteenlopende manieren manifesteren. Voor een diepgaandere uitleg over specifieke vormen verwijzen we je graag naar onze gedetailleerde pagina's:

Acne: De meest voorkomende vorm van puisten, vooral bij jongeren. Lees alles over mee-eters, ontstoken puisten en effectieve behandelingen op onze acne-pagina.

Folliculitis (ontsteking van haarzakjes): Kleine rode puistjes op plaatsen met haarzakjes, vaak veroorzaakt door bacteriën. Deze aandoening komt voor op behaarde delen van het lichaam zoals de nek, oksels en liezen.

Steenpuist (furunkel): Een grote, pijnlijke zweer die ontstaat wanneer een ontstoken haarzakje zich uitbreidt naar dieper weefsel. Steenpuisten vereisen soms medische behandeling.

Negenoog (karbonkel): Een verzameling van meerdere ontstoken haarzakjes die samen een grotere, pijnlijke zweer vormen. Dit komt vooral voor bij mensen met verminderde weerstand.

Periorale dermatitis: Kleine pukkeltjes en puistjes specifiek rond de mond, vaak uitgelokt door gebruik van cortisonehoudende crèmes of bepaalde cosmetica.

Elk van deze aandoeningen heeft zijn eigen kenmerken, oorzaken en beste behandelingsopties. Bekijk de specifieke pagina's voor uitgebreide informatie die je helpt om je huidprobleem beter te begrijpen en aan te pakken.

‍

Puisten kunnen zich op verschillende manieren manifesteren, afhankelijk van het type en de ernst van de aandoening. De meest voorkomende verschijningsvorm is een klein rood bultje op de huid dat gevoelig of pijnlijk kan zijn bij aanraking. Dit bultje kan in het midden een wit of geel kopje ontwikkelen, wat etter bevat.

Bij oppervlakkige puisten zie je meestal kleine rode verhevenheden op de huid, soms met een witte of gele punt in het centrum. Deze puisten zijn vaak licht pijnlijk en kunnen jeuken. Als je eraan komt of ze uitknijpt, kunnen ze openbarsten en wat vocht of etter afgeven. Na genezing verdwijnen ze meestal zonder littekens achter te laten.

Diepere puisten zitten verder in de huid en voelen aan als grotere, hardere knobbels onder het huidoppervlak. Ze zijn vaak pijnlijker dan oppervlakkige puisten en hebben niet altijd een zichtbaar kopje. Deze ontstekingen kunnen weken aanhouden en bij genezing soms littekens of verkleuring van de huid achterlaten.

Sommige mensen ervaren naast de zichtbare puisten ook jeuk of een branderig gevoel op de aangedane huid. De huid rondom puisten kan rood en geïrriteerd zijn. Bij ernstige ontstekingen kunnen puisten warm aanvoelen en kunnen er meerdere puisten samenvloeien tot grotere ontstoken gebieden.

Puisten kunnen op alle plaatsen van het lichaam voorkomen waar haarzakjes aanwezig zijn, maar bepaalde zones zijn gevoeliger dan andere. Het gezicht is de meest voorkomende locatie, met name de neus, het voorhoofd, de wangen en de kin. Gebieden waar de talgproductie vaak het hoogst is.

Op de rug kunnen puisten zich ontwikkelen, vooral op de schouderbladen en het bovenste deel van de rug. Deze locatie is vaak moeilijker te behandelen omdat je er zelf lastig bij kunt en omdat wrijving van kleding de situatie kan verergeren. Ook de schouders zijn een veelvoorkomende plek voor puisten, vooral bij mensen die rugzakken dragen of intensief sporten.

De borst is een andere typische locatie waar puisten kunnen ontstaan. Bij mannen komt dit vaker voor dan bij vrouwen, maar beide kunnen er last van hebben. De nek, vooral de achterkant en de haarlijn, is ook gevoelig voor puisten. Dit komt doordat haar en haarproducten de poriën kunnen verstoppen.

Minder voorkomende locaties zijn de armen, de billen en de dijen. Op deze plaatsen kunnen puisten ontstaan door wrijving, zweten of door haarzakjes die geïrriteerd raken door scheren of harsen. De aard en het patroon van puisten op verschillende lichaamsdelen kunnen aanwijzingen geven over de onderliggende oorzaak.

De behandeling van puisten hangt af van het type, de ernst en de oorzaak. Bij milde puisten is zelfzorg vaak voldoende. Het belangrijkste is om je huid goed te reinigen zonder te overdrijven. Was je gezicht tweemaal per dag met een milde reiniger en lauw water. Overmatig wassen of scrubben irriteert de huid juist en kan de situatie verergeren.

Voor lichte tot matige puisten zijn lokale behandelingen beschikbaar bij de apotheek. Producten met benzoylperoxide helpen bacteriën te bestrijden en de huid te laten afschilferen, waardoor poriën open blijven. Salicylzuur werkt ook goed om verstopte poriën te openen. Begin met een lage concentratie om te kijken hoe je huid reageert, want deze middelen kunnen de huid uitdrogen of irriteren.

Bij milde, hardnekkige of ernstigere puisten kan je arts sterkere behandelingen voorschrijven. Crèmes of gels met retinoïnezuur helpen de huidvernieuwing te reguleren en voorkomen dat poriën verstopt raken. Deze middelen zijn effectief maar kunnen in het begin huidirritatie veroorzaken. Je huid went er echter meestal aan na enkele weken gebruik.

Antibiotica kunnen een belangrijke rol spelen in de behandeling van ontstoken puisten, zowel als eerste behandeling als wanneer andere therapieën onvoldoende resultaat geven. Dit kunnen lokale antibiotica zijn in de vorm van crèmes of gels, of tabletten bij uitgebreidere aandoeningen. Bij acne worden vaak lage doseringen antibiotica gebruikt. Deze werken niet zoals klassieke antibiotica die bacteriën doden, maar helpen vooral om de ontstekingsreactie in de huid te kalmeren. Hierdoor verminderen roodheid en zwelling.

Voor specifieke vormen van puisten zijn gespecialiseerde behandelingen beschikbaar. Bij hormonaal gerelateerde puisten bij vrouwen kan de anticonceptiepil soms helpen. Bij zeer ernstige gevallen kunnen sterkere medicijnen nodig zijn die alleen door een dermatoloog kunnen worden voorgeschreven. Deze behandelingen vereisen nauwkeurige begeleiding vanwege mogelijke bijwerkingen.

Er bestaan veel misverstanden over de oorzaak en behandeling van puisten. Het is belangrijk te weten wat niet werkt of zelfs schadelijk kan zijn. Puisten uitknijpen is verleidelijk maar leidt vaak tot verergering. Door te knijpen druk je bacteriën dieper de huid in, wat de ontsteking verergert en het risico op littekens vergroot.

Tandpasta op puisten smeren is een veelgehoord huismiddeltje, maar dermatologen raden dit sterk af. Tandpasta bevat ingrediënten die de huid kunnen irriteren en de situatie verergeren. Hetzelfde geldt voor citroen of andere zure producten die je huid beschadigen in plaats van helpen.

Te agressieve reinigingsmethoden maken puisten niet beter. Overmatig wassen, hard scrubben of gebruik van alcohol-houdende producten tast de natuurlijke beschermlaag van je huid aan. Dit leidt tot meer irritatie en kan je huid juist stimuleren om meer talg te produceren als compensatie.

Het idee dat bepaalde voedingsmiddelen zoals chocolade of vet eten direct puisten veroorzaken, is grotendeels een mythe. Hoewel voeding een rol kan spelen in je algehele gezondheid, is er geen direct verband aangetoond tussen specifieke voedingsmiddelen en puisten bij de meeste mensen. Een gezonde, gevarieerde voeding is natuurlijk altijd aan te raden, maar je hoeft geen extreme diëten te volgen om je puisten te bestrijden.

Zonlicht en zonnebank helpen niet tegen puisten, ondanks dat veel mensen denken van wel. De zon kan tijdelijk de ontsteking onderdrukken en puisten minder zichtbaar maken, maar na verloop van tijd komen ze vaak erger terug. 

Bovendien kan zonblootstelling de genezing van puistjes bemoeilijken en littekernvorming bevorderen. Een veelvoorkomend probleem is het donkerder kleuren van oude puistjes (postinflammatoire hyperpigmentatie), waarbij de ontstoken plekjes bruine vlekken achterlaten die lang zichtbaar kunnen blijven.

Daarnaast loop je door overmatige zonblootstelling risico op huidbeschadiging en versnelde huidveroudering.

Zijn puisten besmettelijk?

Puisten zelf zijn niet besmettelijk en je kunt ze niet oplopen door iemand aan te raken die puisten heeft. De bacteriën die bij ontstekingen betrokken zijn, leven al op ieders huid. Wel kan etter uit een puist, als die in contact komt met wondjes op de huid van jezelf of anderen, daar nieuwe ontstekingen veroorzaken. Daarom is goede handhygiëne belangrijk.

Hoe lang duren puisten?

Een enkele puist verdwijnt meestal binnen een week tot tien dagen vanzelf. Diepere ontstekingen kunnen langer duren, soms enkele weken. Als je consequent last hebt van nieuwe puisten die ontstaan terwijl oude genezen, spreek je van een aanhoudende aandoening die behandeling verdient. Met de juiste aanpak kun je binnen zes tot acht weken verbetering zien.

Kun je puisten voorkomen?

Je kunt het risico op puisten verkleinen door een goede huidverzorgingsroutine aan te houden. Reinig je huid regelmatig maar niet te vaak, gebruik niet-comedogene cosmetica die de poriën niet verstoppen, en vermijd het aanraken van je gezicht met ongewassen handen. Als je gevoelig bent voor puisten, let dan op welke producten of gewoonten bij jou tot uitbraken leiden.

Wanneer moet je naar de dokter?

Bezoek je huisarts als puisten niet verbeteren na zes tot acht weken zelfbehandeling, als ze pijnlijk zijn of grote ontstekingen vormen, of als ze littekens achterlaten. Ook wanneer puisten je zelfvertrouwen ernstig beïnvloeden of als je als volwassene plotseling last krijgt van veel puisten, is medisch advies verstandig.

Kunnen puisten terugkomen na behandeling?

Ja, puisten kunnen terugkomen, vooral als de onderliggende oorzaak niet is aangepakt. Hormonale schommelingen, erfelijke aanleg of bepaalde leefstijlfactoren kunnen ervoor zorgen dat je blijvend gevoelig bent voor puisten. Continue huidverzorging en soms langdurige onderhoudsbehandeling zijn dan nodig om je huid zuiver te houden.

Kan stress puisten veroorzaken?

Stress veroorzaakt niet direct puisten, maar kan ze wel verergeren. Bij stress produceert je lichaam hormonen die de talgklieren stimuleren, wat kan leiden tot meer puisten. Bovendien raken mensen bij stress hun gezicht vaker aan of verzorgen ze hun huid minder goed, wat indirect tot puisten kan leiden.

Zijn er verschillende soorten puisten?

Ja, er zijn verschillende soorten puisten met elk hun eigen kenmerken. Acne is de bekendste vorm met mee-eters en ontstoken puisten. Folliculitis is ontsteking van haarzakjes die kleine rode puistjes veroorzaakt. Steenpuisten zijn grote, pijnlijke zweren die diep in de huid zitten. Voor elk type bestaat een aparte, gedetailleerde pagina waar je meer informatie kunt vinden over de specifieke kenmerken en behandeling.

1. Gezondheidenwetenschap.be: Acne
2. Gezondheidenwetenschap.be: Ontsteking van de haarzakjes (folliculitis) en huidabces
3. Gezondheidenwetenschap.be: Ontsteking rond de mond (periorale dermatitis)
4. Gezondheidenwetenschap.be: Uitslag in het gezicht
5. Gezondheidenwetenschap.be: Huidaandoeningen bij kinderen
6. www.ebpnet.be
7. www.huidziekten.nl