Haaruitval: symptomen, oorzaken & behandeling

Haaruitval, ook wel kaalheid genoemd, treedt op wanneer je meer haar verliest dan het lichaam kan aanmaken. Om te begrijpen wanneer haaruitval abnormaal wordt, is het belangrijk te weten hoe haargroei normaal werkt. Je haren groeien vanuit haarzakjes in een natuurlijke cyclus van groei, rust en uitval. Tijdens de groeifase worden haren gemiddeld net geen halve millimeter per dag langer, waarna de groei afneemt en het haar uiteindelijk uitvalt. Dit is een volledig natuurlijk proces waarbij oude haren plaatsmaken voor nieuwe.

Het aantal haarzakjes dat je hebt is erfelijk bepaald, net als de dikte en dichtheid van je haar. Met het ouder worden blijft het aantal haarzakjes hetzelde, maar ze worden minder actief en produceren minder haar, waardoor je haardos dunner wordt. Dit is een normaal onderdeel van het verouderingsproces. We spreken pas van abnormale haaruitval wanneer je meer dan 100 haren per dag verliest. Het is belangrijk te benadrukken dat het woord "abnormaal" hier puur medisch is bedoeld en niet betekent dat haarverlies per definitie een probleem vormt.

Bij ongeveer 60% van de mannen treedt vroeg of laat enige vorm van kaalheid op. Dit kan al op jonge leeftijd beginnen, hoewel het meestal pas na het 40e levensjaar zichtbaar wordt. Hoe jonger de haaruitval begint, hoe groter de kans op volledige kaalheid. Bij vrouwen komt kaalheid veel minder vaak voor en ontwikkelt het zich anders. Vrouwen krijgen meestal te maken met diffuse haaruitval tussen hun 40e en 60e levensjaar, waarbij het haar overal dunner wordt zonder dat er specifieke kale plekken ontstaan. Het achterhoofd blijft bij vrouwen vrijwel altijd behaard.

Of je haaruitval als problematisch ervaart, is een zeer persoonlijke kwestie. Voor sommige mensen is het een bron van stress en onzekerheid, terwijl anderen het accepteren als onderdeel van wie ze zijn. Beide reacties zijn volkomen begrijpelijk en geldig.

De oorzaken van haaruitval zijn divers en vaak is er een combinatie van factoren in het spel. Bij de meest voorkomende vorm, erfelijke kaalheid (ook gekend als alopecia androgenetica), spelen zowel je genetische aanleg als hormonen een cruciale rol. Mannelijke hormonen beïnvloeden de haarzakjes, waardoor deze geleidelijk kleiner worden en uiteindelijk stoppen met het produceren van zichtbaar haar. Deze vorm van haaruitval volgt vaak een voorspelbaar patroon en is definitief, wat betekent dat het haar niet meer teruggroeit.

Bij vrouwen kan haaruitval ook hormonaal bepaald zijn, maar de triggers zijn vaak anders. Hormonale schommelingen tijdens de zwangerschap, na een bevalling, tijdens de menopauze of door problemen met de schildklier kunnen tijdelijke of blijvende haaruitval veroorzaken. Deze hormonale veranderingen verstoren de normale haarcyclus, waardoor meer haren tegelijk in de rustfase terechtkomen en vervolgens uitvallen.

Een bijzondere vorm van haaruitval is alopecia areata, een auto-immuunaandoening waarbij het immuunsysteem per ongeluk de eigen haarzakjes aanvalt. Dit leidt tot plotse, ronde kale plekken zonder dat er sprake is van roodheid of schilfering van de huid. Het mechanisme achter deze aandoening is nog niet volledig begrepen, maar stress en andere auto-immuunziekten kunnen een rol spelen. Het goede nieuws is dat bij alopecia areata het haar meestal spontaan terug groeit na enkele maanden, in sommige gevallen kan het ook enkele jaren duren of slechts gedeeltelijk terugkomen.

Telogeen effluvium is een vorm waarbij een groot aantal haren tegelijkertijd stopt met groeien als reactie op een fysiologische of emotionele schok. Mogelijke triggers zijn ernstige stress, een schildklieraandoening, bloedarmoede, chronische ziekten, zware infecties, een grote operatie of bepaalde medicijnen. Chemotherapie is het bekendste voorbeeld van medicatie die haaruitval veroorzaakt. Bij telogeen effluvium valt het haar meestal pas twee tot vier maanden na de trigger uit, wat het soms lastig maakt om de oorzaak te achterhalen.

Soms is de oorzaak van haaruitval heel concreet en lokaal. Een schimmelinfectie van de hoofdhuid kan leiden tot plaatselijke kale plekken met schilfering en roodheid. Trichotillomanie, een aandoening waarbij mensen de drang voelen om hun eigen haren uit te trekken, veroorzaakt grillige, onregelmatige kale plekken. Ook te strakke kapsels zoals paardenstaarten, gebruik van cortisonehoudende producten op de huid, of bepaalde huidaandoeningen kunnen bijdragen aan haarverlies.

De manier waarop haaruitval zich manifesteert, verschilt sterk per type en oorzaak. Bij erfelijke kaalheid bij mannen begint het proces vaak sluipend met een terugtrekkende haargrens aan het voorhoofd en de slapen. Geleidelijk ontstaat er een typisch M-vormig patroon, waarbij ook de kruin dunner wordt. Sommige mannen behouden een hoefijzervormige haarkrans rondom het hoofd, terwijl anderen nagenoeg volledig kaal worden.

Vrouwen met erfelijke haaruitval ervaren een andere progressie. In plaats van specifieke kale plekken wordt het haar over het hele hoofd geleidelijk dunner. De scheiding wordt breder en de hoofdhuid wordt steeds zichtbaarder door het dunner wordende haar. Dit proces verloopt meestal trager dan bij mannen en het achterhoofd blijft vrijwel altijd bedekt. Vrouwen merken vaak dat hun paardenstaart dunner aanvoelt of dat er meer haar in de borstel achterblijft.

Bij alopecia areata verschijnen er plotseling een of meerdere volkomen kale, gladde plekken op de hoofdhuid. Deze plekken zijn meestal rond of ovaal van vorm en de huid ziet er normaal uit zonder tekenen van ontsteking, schilfers of littekens. De randen van de kale plek kunnen korte, afgebroken haartjes bevatten die er uitzien als uitroeptekens. In ernstige gevallen kunnen ook wenkbrauwen, wimpers en baard uitvallen, en soms zijn er afwijkingen zichtbaar aan de nagels van vingers en tenen. Ze kunnen putjes, lijnen, ribbels of witten vertonen, en ze kunnen broos of dunner worden.

Telogeen effluvium uit zich als een plotselinge toename van haaruitval over het hele hoofd. Je merkt dat er aanzienlijk meer haren op je kussen liggen, in de douchebak blijven liggen of in je borstel achterblijven. Het haar voelt dunner aan maar er ontstaan geen specifieke kale plekken. Vaak voel je je in deze periode ook algemeen minder goed, afhankelijk van de onderliggende oorzaak.

Wanneer een schimmelinfectie de oorzaak is, zie je plaatselijke kale plekken met duidelijke roodheid en schilfering van de hoofdhuid. De huid kan jeuken of pijnlijk aanvoelen. Bij trichotillomanie zijn de kale plekken onregelmatig en grillig van vorm, vaak op plaatsen die makkelijk bereikbaar zijn met de handen.

Haaruitval kan zich op verschillende plaatsen manifesteren, afhankelijk van het type en de oorzaak. De hoofdhuid is uiteraard de meest voorkomende locatie, maar het is belangrijk om te begrijpen dat niet alle vormen van haaruitval zich op dezelfde manier over het hoofd verspreiden.

Bij mannen met erfelijke kaalheid zijn er duidelijke voorkeurslocaties. Het proces begint vrijwel altijd aan de haarlijn bij het voorhoofd en de slapen, waar het haar geleidelijk terugtreedt. Tegelijkertijd kan er verdunning optreden op de kruin, het hoogste punt van het hoofd. Deze twee zones breiden zich in de loop der tijd uit tot ze elkaar ontmoeten, waarbij alleen een band van haar aan de zijkanten en achterkant van het hoofd overblijft. Het haar boven de oren en in de nek blijft meestal behouden omdat deze haarzakjes minder gevoelig zijn voor hormonen.

Vrouwen met erfelijke haaruitval tonen een ander patroon. De verdunning concentreert zich voornamelijk op de bovenkant van het hoofd, vooral rondom de scheiding. De haarlijn aan het voorhoofd blijft meestal intact, in tegenstelling tot bij mannen. De zijkanten van het hoofd worden wel dunner maar raken zelden volledig kaal. Dit diffuse patroon betekent dat het haar overal minder vol wordt zonder dat er specifieke kale zones ontstaan.

Alopecia areata kan overal op de behaarde delen van het lichaam voorkomen. Op de hoofdhuid ontstaan ronde of ovale kale plekken die willekeurig verspreid kunnen zijn. In zeldzame gevallen kan de volledige hoofdhuid kaal worden, een vorm die alopecia totalis genoemd wordt. Wanneer ook alle lichaamshaar verdwijnt, spreken we van alopecia universalis. De aandoening kan ook wimpers, wenkbrauwen, baardgroei bij mannen en ander lichaamshaar aantasten.

Bij telogeen effluvium is het haarverlies verspreid over de gehele hoofdhuid. Er ontstaan geen specifieke kale plekken maar het totale volume neemt merkbaar af. Schimmelinfecties daarentegen veroorzaken wel lokale, afgebakende kale zones die vaak op de kruin of zijkanten van het hoofd voorkomen. Trichotillomanie leidt tot onregelmatige patches, vaak op plaatsen die makkelijk te bereiken zijn zoals de kruin of zijkanten.

De aanpak van haaruitval hangt volledig af van het type, de oorzaak en je persoonlijke wensen. Het is belangrijk te beseffen dat niet alle vormen van haaruitval behandeling nodig hebben of überhaupt behandelbaar zijn. In veel gevallen is geduldig afwachten de beste strategie, vooral bij tijdelijke vormen zoals telogeen effluvium.

Wanneer er een onderliggende oorzaak is, staat het behandelen daarvan voorop. Bij een schimmelinfectie schrijft je arts antischimmelmedicatie voor, meestal in de vorm van tabletten die je enkele weken moet innemen. Voor een schildklieraandoening is behandeling met schildklierhormonen noodzakelijk. Bij bloedarmoede kunnen ijzersupplementen helpen. Het aanpakken van deze onderliggende problemen leidt vaak tot herstel van de haargroei, hoewel dit enkele maanden kan duren.

Voor erfelijke kaalheid bij mannen en vrouwen bestaat behandeling met lokale oplossingen en/of orale middelen die je dagelijks op de hoofdhuid aanbrengt. Deze behandeling kan de haaruitval vertragen en bij sommige mensen leidt het tot enig herstel van de haargroei. Het is echter belangrijk te weten dat het effect alleen aanhoudt zolang je de behandeling voortzet. Stop je ermee, dan hervat de haaruitval zich. De resultaten zijn van persoon tot persoon zeer verschillend en niet iedereen reageert even goed.

Bij vrouwen met hormonale oorzaken van haaruitval kan hormonale behandeling overwogen worden, afhankelijk van de specifieke situatie. Dit vereist zorgvuldige afweging samen met je arts omdat hormonale therapie ook risicos en bijwerkingen kan hebben.

Voor alopecia areata bestaan verschillende behandelopties, hoewel geen enkele gegarandeerd effectief is. Je arts kan lokale behandeling met cortisonehoudende lotions voorschrijven of in sommige gevallen cortisone direct in de kale plekken injecteren. Het effect hiervan is wisselend en vaak teleurstellend. Gelukkig groeit het haar bij alopecia areata meestal spontaan terug, ook zonder behandeling, al kan dit maanden duren.

Naast medische behandelingen zijn er ook cosmetische oplossingen. Een goed gemaakt haarstukje of pruik kan een natuurlijk effect geven en is voor veel mensen een praktische keuze. Onder bepaalde voorwaarden kan je ziekteverzekering een deel van de kosten vergoeden, vooral wanneer haaruitval het gevolg is van een medische behandeling zoals chemotherapie. Camouflerende haarpoeders en sprays kunnen dunner wordend haar visueel voller laten lijken en zijn eenvoudig dagelijks te gebruiken.

Er bestaan talloze producten en behandelingen die beloven haaruitval te stoppen of nieuw haar te laten groeien, maar de werkelijkheid is dat veel hiervan weinig tot geen effect hebben. Het is belangrijk om realistische verwachtingen te hebben en niet veel geld uit te geven aan ineffectieve oplossingen.

Vitamines en supplementen worden vaak aangeprezen als wondermiddel tegen haaruitval. Tenzij er sprake is van een bewezen tekort, zoals bij bloedarmoede of specifieke vitaminetekorten, hebben extra vitamines, mineralen of sporenelementen zoals zink geen effect op haargroei. Het willekeurig innemen van supplementen zonder aangetoond tekort kan zinloos zijn en is in sommige gevallen zelfs schadelijk door overdosering.

Allerlei shampoos, conditioners en haarproducten beweren haaruitval tegen te gaan of haargroei te stimuleren. De waarheid is dat deze producten je haar kunnen reinigen, verzorgen en er gezonder uit kunnen laten zien, maar ze kunnen de haargroei vanuit de haarzakjes niet beïnvloeden. Haaruitval vindt plaats op folliculair niveau, diep in de huid, waar shampoos niet kunnen doordringen.

Crèmes die je op de hoofdhuid smeert, hebben over het algemeen weinig effect, met uitzondering van de eerder genoemde specifieke medische behandelingen. Veel vrij verkrijgbare producten bevatten ingrediënten zonder bewezen werkzaamheid. Ze kunnen duur zijn en creëren vaak valse hoop.

Het gebruik van cortisonehoudende crèmes kan paradoxaal genoeg juist haaruitval veroorzaken in plaats van deze te behandelen. Deze producten zijn daarom sterk afgeraden voor gebruik op de hoofdhuid, tenzij specifiek voorgeschreven door een dermatoloog voor een heel specifieke indicatie.

Laserhelmen en andere technologische gadgets worden gemarkeerd als innovatieve oplossingen, maar het bewijs voor hun effectiviteit is beperkt en wisselend. Ze zijn vaak kostbaar en de resultaten staan niet in verhouding tot de investering. Natuurlijke remedies zoals etherische oliën, kruidentherapieën en homeopathische middelen hebben geen wetenschappelijk bewezen effect op haaruitval, hoewel ze wellicht een prettig gevoel kunnen geven door de hoofdhuidmassage bij het aanbrengen ervan.

‍

Is haaruitval erfelijk?

Ja, de meest voorkomende vorm van haaruitval, androgenetische alopecia, is sterk erfelijk bepaald. Als je ouders of grootouders kaalheid hebben, is de kans groter dat jij dit ook ontwikkelt. De erfelijkheid kan zowel van vaders als van moeders kant komen. Het is echter niet altijd voorspelbaar wanneer en in welke mate haaruitval zich zal ontwikkelen.

Kan stress haaruitval veroorzaken?

Ja, ernstige stress kan leiden tot een vorm van haaruitval die telogeen effluvium genoemd wordt. Hierbij vallen enkele maanden na een stressvolle gebeurtenis plotseling veel haren uit. Dit type haaruitval is gelukkig meestal tijdelijk en het haar groeit terug zodra de stress vermindert of verdwijnt. Chronische stress kan ook bestaande haaruitval verergeren.

Komt het haar terug na haaruitval?

Dit hangt volledig af van het type haaruitval. Bij tijdelijke vormen zoals telogeen effluvium en alopecia areata groeit het haar meestal binnen zes maanden tot een jaar weer aan. Bij erfelijke kaalheid is het haarverlies echter permanent en groeien de verloren haren niet meer terug zonder behandeling. Vroege behandeling kan soms helpen om verdere haaruitval te vertragen.

Wanneer moet ik naar de dokter?

Bezoek je huisarts wanneer je plotseling veel haar verliest, wanneer er kale plekken ontstaan, als je hoofdhuid rood, pijnlijk of schilferig is, of wanneer de haaruitval gepaard gaat met andere symptomen zoals vermoeidheid of gewichtsverandering. Ook wanneer haaruitval op jonge leeftijd begint of een grote emotionele impact heeft, is het verstandig om medisch advies in te winnen.

Helpt een gezonde levensstijl tegen haaruitval?

Een gezonde levensstijl met voldoende voedingsstoffen, weinig stress en goede slaap is belangrijk voor je algemene gezondheid en kan bijdragen aan gezond haar. Het kan echter erfelijke haaruitval niet voorkomen of genezen. Wel kan een slechte levensstijl met roken, overmatig alcohol, eenzijdige voeding en chronische stress bijdragen aan haaruitval of deze verergeren.

Is haaruitval bij vrouwen anders dan bij mannen?

Ja, haaruitval bij vrouwen verschilt duidelijk van het patroon bij mannen. Vrouwen krijgen zelden een volledig kale kruin of terugtrekkende haarlijn, maar ervaren eerder diffuse verdunning over de hele bovenkant van het hoofd. Ook zijn hormonale factoren bij vrouwen vaak complexer, met invloed van zwangerschap, menopauze en schildklieraandoeningen. De psychologische impact kan bij vrouwen groter zijn omdat haarverlies maatschappelijk minder geaccepteerd wordt.

1. Gezondheidenwetenschap.be - Haaruitval
2. Thuisarts.nl - Haaruitval
3. CM.be - Ziekte en behandeling: haaruitval
4. Alopecia Vereniging Nederland - Patiënteninformatie
5. RIZIV - Terugbetaling niet-implanteerbare medische hulpmiddelen
6. BCFI - Folia Pharmacotherapeutica